آسیب‌های ورزشی در اثر ضربه‌های شدید یا کشش های متمادی و بیش از حد در حین انجام حرکات ورزشی به وجود می‌آیند، صدمات ورزشی می‌توانند استخوان‌ها یا بافت نرم (رباط، ماهیچه و تاندون) و یا هر دو را دچار مشکل نمایند.

برخلاف تصور افراد، کودکان با عکس العمل‌های ناپخته، عدم توانایی در تشخیص و پرهیز از خطر و توانایی کم در ایجاد هماهنگی در حرکات، بسیار بیشتر از بزرگسالان در معرض آسیب‌های ورزشی هستند.

بدون تردید در هنگام ورزش، مخصوصا ورزش حرفه‌ای، ممکن است آسیب‌ها و صدماتی به ورزشکار وارد شود که با پیشگیری و اقدامات لازم می‌توان از آن آسیب دیدگی جلوگیری کرد و یا با درمان‌های  اولیه، از و خیم شدن آسیب جلوگیری کرد تا ورزشکار هر چه سریع‌تر به حالت اولیه خود بازگردد و تمرینات را از سر بگیرد.

آسیب شناسی ورزشی، شامل تمامی این موارد اعم از پیشگیری و کنترل و شناسایی آسیب و راه‌های درمان و بهبودی سریع‌تر آنها می‌باشد.

نکته (RICE  مخفف استراحت (REST ) یخ گذاشتن (ICE ) فشار (COMPRESION ) و بالا (ELEVATION ) نگاه داشتن می‌باشد که یکی از درمان های متداول برای آسیب‌های ورزشی است.)

آسیب‌ها از نظر علت پدید آورنده به چند دسته تقسیم می‌شوند.

آسیب‌های مستقیم:

ورزش‌هایی که پر برخورد بوده غالب اوقات ضربه مستقیم به ورزشکاران اصابت می‌کند. مثلا"در فوتبال در طی تکل بازیکن حریف یا در اثر تصادف  با یک بازیکن دیگر، این ضربات به آسیب‌های کوفتگی (پارگی عروق خونی داخلی نسوج نرم که به تشکیل هماتوم می‌انجامد) یا شکستگی‌های استخوان منتهی می‌شوند.

آسیب‌های غیر مستقیم:

این آسیب‌ها از نیروهایی که در یک ساختار عضلانی اسکلتی در طی فعالیت ایجاد می‌شوند، ناشی می‌گردد. آسیب ممکن است در عضلات تاندون‌ها، رباط‌ها، مفاصل و استخوان‌ها مشاهده شود.

آسیب‌های ورزشی حاد (ACUTE )

مثل پیچ خوردگی‌ها، در رفتگی‌ها، کبودی‌ها، خراشیدگی‌ها، کشیدگی عضلات، رباط‌ها، شکستگی‌ها، آسیب مغزی، کمر درد حاد، زانو درد حاد و سر درد معمولا" به دنبال ضربه و تروما رخ می‌دهند. شایع‌ترین آسیب و صدمه ورزشی حاد را کبودی‌ها وخراشیدگی‌ها تشکیل می‌دهند. آسیب و درد مچ پا را شایع‌ترین آسیب‌های ورزشی اسکلتی عضلانی محسوب می‌کنند و شایع‌ترین آسیب مچ پا هم پیچ خوردگی مچ  پا می‌باشد که سبب درد پا می‌شود.

علائم ونشانه‌های آسیب‌های ورزشی حاد عبارت اند از:

۱. درد شدید و ناگهانی

۲. تورم

۳. عدم توانایی در تحمل وزن بدن روی اندام تحتانی

۴. حساسیت در لمس ناحیه

۵. عدم توانایی در حرکت مفصل در تمام دامنه حرکتی آن

۶. ضعف شدید اندام

۷. در رفتگی یا شکستگی قابل مشاهده

آسیب‌های ورزشی مزمن ( CHORONIC)

معمولا" ناشی از فعالیت بیش از حد و اعمال نیرو بر روی یک بخش خاص از بدن در هنگام ورزش رخ می‌دهد.

علائم ونشانه‌های آسیب‌های ورزشی مزمن عبارت اند از:

۱. دردی که با انجام حرکات ورزشی تشدید و با استراحت بهبود می‌یابد

۲. درد از نوع گنگ و مبهم است

۳. تورم

درجه بندی آسیب ها:

آسیب درجه یک: کشیدگی و پارگی مختصر رباط در این حالت اتفاق می‌افتد، درد و التهاب کم است. دراین حالت عملکرد ورزشکار دچار مشکل نمی‌شود ناپایداری مفصل وجود ندارد. دوره درمان ۱۰ روز است.

آسیب درجه دو: در این حالت پارگی رباط ناکامل است، مفصل کمی دچار لقی می‌شود، درد متوسط است و التهاب و خونریزی ناچیز است. بسته به محل آسیب درمان ممکن است یک و نیم تا دو ماه طول بکشد.

آسیب درجه سه: در این آسیب پارگی کامل اتفاق می‌افتد، درد شدید، التهاب، خونریزی و خون‌مردگی و لقی مفصل از علائم آسیب درجه ۳ است.

عوامل افزایش کشیدگی: انعطاف پذیری نامناسب و گرم کردن ناکافی عضله، عدم تعادل بین نیروهای عضلانی، سابقه آسیب قبلی.

درجه بندی کشیدگی عضلانی:

درجه۱: کشیدگی بعضی از فیبرها، انقباض عضله و لمس آن کمی دردناک است. فیبرهای عضلانی درگیر می‌باشند ولی غلاف sheat آن سالم است.

درجه۲: بعضی از فیبرها پاره شده اند، انقباض عضله بسیار دردناک است، کمی فرو رفتگی در سطح عضله و تورم دیده می‌شود.

درجه۳: پارگی کامل عضله، در محل اتصال به تاندون یا در اتصال تاندون به استخوان.

به جز پارگی تاندون آشیل که اغلب جراحی می‌شود اغلب پارگی‌های عضلانی با بی حرکتی و غیر جراحی درمان می‌شوند.

علل ایجاد کشیدگی عضلانی:

۱. سردی محیط تمرین

۳. عدم انجام عملیات مربوط به گرم کردن قبل از تمرین

۴. غیر مدیریتی بودن برنامه تمرینی

۵. فشار تمرینی زیاد (استفاده از وزنه‌های بیش از حد توان)

شایع‌ترین آسیب‌ها:

۱. ورم تاندون آشیل:

وقتی از تاندون پشت زانو – تاندون آشیل – زیاد استفاده شود. باعث درد و تورم درآن ناحیه خواهد شد. اگر درمان نشود، صدمه سخت‌تر شده تاحدی که دویدن را به طور کلی دشوار و غیر ممکن می‌کند، این آسیب بیشتر در دونده‌ها و ورزشکارانی که با دویدن یا پریدن سروکار دارند اتفاق می‌افتد.

پیشگیری و درمان:

دادن تمرین‌های کششی و قدرتی به عضلات و ماهیچه‌ های ساق پا می‌تواند از بروز این آسیب جلوگیری کند.   RICE و داروهای ضد – تورمی و تقویت ماهیچه‌های ساق پا بهترین درمان‌های ممکن برای این عارضه هستند. تا بر طرف نشدن کامل عارضه، ورزش را شروع نکنید چون باعث تشدید وضعیت خواهد شد.

۲. کشیدگی ماهیچه‌های ران:

این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که هنگام دویدن در ورزش‌هایی مثل فوتبال و والیبال، یکدفعه تغییر جهت بدهید، علائم آن شامل درد عمیق، ورم و گاهی کبودی داخل ران می‌باشد.

پیشگیری و درمان:

بهترین راه پیشگیری از بروز این عارضه، انجام تمرینات کششی قبل از ورزش است. بهتر است که شدت ورزش را تد ریجا" بالا ببرید تا احتمال بروز این وضعیت کمتر شود. RICE و داروهای      ضد- تورمی بهترین روش‌های درمانی برای این آسیب می‌باشد. از انجام فعالیت‌های شدید، یک یا دو هفته پس از بروز عارضه جدا" خود داری کنید. پس از بروز عارضه، در محل آسیب دیده یخ بگذارید تاالتیام یابد، پس از آن می‌توانید ماهیچه‌ها را کشیده و تقویت کنید.

۳. درد و ورم ساق پا:

این عارضه بیشتر برای افرادی اتفاق می‌افتد که عادت به تحرک و ورزش ندارند، بالا بردن ناگهانی فشار و شدت تمرینات، پوشیدن کفش‌های کهنه و دویدن روی زمین‌های خیلی سخت نیز ممکن است، باعث بروز این عارضه شود.

پیشگیری و درمان :

پوشیدن کفش مناسب، انجام حرکات کششی قبل از ورزش و بالا نبردن ناگهانی شدت ورزش، بهترین راه‌های جلوگیری از بروز این وضعیت هستند. یخ گذاشتن، انجام حرکات کششی و داروهای ضد- تورمی، بهترین راه‌های درمانی می‌باشند.

۴- درد پایین کمر:

اگر چه این عارضه بیشتر در افراد چاق و کم تحرک اتفاق می‌افتد، اما ممکن است برای دونده‌ها، دوچرخه سواران، گلف و تنیس بازان نیز پیش بیاید، مهم‌ترین عامل ایجاد این عارضه، انجام غلط و نادرست حرکات کششی است.

پیشگیری و درمان : اگر چه بیشتر انواع این عارضه قابل پیشگیری نیستند، اما انجام صحیح حرکات کششی قبل از ورزش و گرم کردن درست بدن، احتمال وقوع آن را کاهش می‌دهد. راه‌های پیشنهادی RICE، داروهای ضد – تورمی و کشش عضلات است.

۵. کشیدگی عضلات و ماهیچه ها:

گرم نکردن  صحیح بدن، خستگی، عدم انعطاف پذیری وناتوانی وضعف، همه از عوامل کشیده شدن ماهیچه‌ها در ورزشکاران می‌باشد. معمول‌ترین ماهیچه‌هایی که کشیده می‌شوند، عضلات پشت ران (در ورزش‌هایی همراه با دویدن است مثل دومیدانی، بسکتبال) و ماهیچه‌های ساق پا (در تنیس بازان) می‌باشد. البته ماهیچه‌های دیگری نیز با توجه به ورزش مورد نظر درصدد کشیدگی هستند.

پیشگیری و درمان:

بهترین راه جلوگیری از بروز چنین عارضه، انجام حرکات کششی صحیح قبل و پس از ورزش کردن و اجتناب از ورزش هنگام خستگی و ضعف است. RICE  و داروهای ضد- تورمی مثل سایر آسیب‌ها، بهترین درمان برای این عارضه می‌باشد، خوب است که کمی هم به آرامی عضلات را کشش دهید، وقتی عارضه شروع به بهبودی کرد، می‌توانید دوباره ورزش را شروع کنید، اما هر از چند گاهی در میان ورزش مکث کرده و ماهیچه‌هایتان را بکشید تا به طور کامل بهبود یابید.

۶. آسیب‌های آرنج در ورزش تنیس و گلف:

تعجب آور است که این آسیب ۷% کل آسیب‌های ورزشی را تشکیل می‌دهد. در این آسیب ورزشی، تاندون‌های آرنج به خاطر ضربات مکرر بک هند در تنیس آسیب دیده و باعث ایجاد درد در قسمت داخلی آرنج می‌شود، البته گاهی ممکن است قسمت خارجی هم صدمه ببیند.

پیشگیری و درمان:

بهترین راه جلوگیری از بروز این آسیب، انجام تمرینات تقویتی ساعد و بازو است. همچنین اصلاح کردن طریقه‌ی ضربه زدن با راکت و استفاده از آرنج بند می‌تواند کمک کننده باشد. برای درمان این عارضه RICE و داروهای ضد- تورم مناسب است، اما در بعضی موقعیت‌ها فیزیوتراپی و ترک ورزش به مدت زیاد ضروری است.

۷. رگ به رگ شدن و پیچ خوردگی مچ پا:

این آسیب در میان افرادی که فوتبال، هاکی، بسکتبال  و والیبال بازی می‌کنند بسیار متداول است، می توان گفت در ورزش هایی که با دویدن و پریدن سروکار دارند غیر قابل اجتناب است. این حرکات ممکن است باعث پیچ خوردن مچ پا و گاهی پاره شدن یک تاندون یا لیگامنت شود. با عکسبرداری می‌توان تشخیص داد که عضو دچار شکستگی شده یا خیر.

پیشگیری و درمان :

تقویت مچ پا با حرکات نرمشی، بستن مچ یا استفاده از مچ بند می‌تواند از بروز این اتفاق پیشگیری کند اما ضمانتی در کار نیست، که اگر افتادید یا حرکاتی اشتباه انجام دادید صدمه نبینید. پیچ خوردگی مچ پا را می توانید باRICE   و داروهای ضد- تورمی مداوا کنید. اما به هیچ وجه بیش از یک روز استراحت نکنید. باید سعی کنید مچ پایتان را به نرمی تکان داده و بچرخانید تا از ورم آن کم شود.

۸. آسیب دیدگی شانه:

 ۲۰% آسیب دیدگی‌های ورزشی مربوط به شانه است که شامل در رفتگی، رگ به رگ شدن و ضرب دیدگی می‌شود. این آسیب دیدگی در ورزش‌هایی مثل تنیس، شنا، وزنه برداری، بیسبال و  والیبال بیشتر اتفاق می‌افتد. علائم این عارضه، در بروز درد، کوفتگی عضلانی و احساس ضعف و ناتوانی در شانه می‌باشد.

پیشگیری و درمان:

برای پیشگیری از وقوع این عارضه که بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که مدتی از شانه خود استفاده نکرده باشید. مثل دوران تعطیلات لیگ، بهتر است قبل از شروع ورزش عضلات آن را با وزنه زدن تقویت کنید، بهترین راه‌های درمانی برای این عارضه RICE  و داروهای ضد- تورمی است.

۹. آسیب دیدگی زانو:

۵۵% آسیب دیدگی‌های ورزشی را تشکیل می‌دهد وتقریبا" ¼ این مشکلات توسط پزشک جراح ارتوپد برطرف می‌شود. البته دونده‌ها تنها قربانیان این آسیب ورزشی نیستند، دوچرخه‌سواران، شناگران، افرادی که ایروبیک استپ کار می‌کنند، و آنها که فوتبال و بسکتبال و والیبال بازی می‌کنند نیز ممکن است به این عارضه دچار شوند. در این عارضه، استفاده بیش از حد از زانو باعث ناراحتی و آسیب رسیدن به تاندون زیر کاسه ی زانو می‌شود.

پیشگیری و درمان:

کفش یا کفی کفش‌هایتان را مرتب عوض کرده و از نوع مناسب استفاده کنید، بین تمرین‌هایتان مدت بیشتری استراحت کنید. اگر زانویتان آسیب دید حداقل دو روز از انجام دوباره‌ی ورزش خودداری کرده و از داروهای ضد- تورم استفاده کنید، قبل از شروع دوباره‌ی ورزش حتما" خود را خوب گرم کرده و در محل آسیب دیده از یخ استفاده کنید.

۱۰. ضربه مغزی:

این صدمه با خوردن ضربه به سر ایجاد می‌شود، علائم آن شامل سرگیچه، اختلالات بینایی، سردرد، ضعف حافظه، از دست دادن تعادل، سختی تمرکز، و حالت تهوع می‌باشد. این صدمه ضرورتا"  همراه با بیهوشی نمی‌باشد. در ورزش‌های برخوردی مثل فوتبال، بوکس و هاکی این عارضه بیشتر اتفاق می‌افتد، البته در ورزش‌هایی مثل اسکی و ژیمناستیک هم زیاد رخ می‌دهد. با اینکه اکثر افراد پس از چند هفته به حالت عادی بر می‌گردند. اما ضربه‌ی مغزی در خیلی افراد به آسیب‌های جدی می‌انجامد.

پیشگیری و درمان:

بهترین راه پیشگیری از ضربه مغزی، اجتناب از ورزش های برخوردی است، اما برای اکثر افراد این راه حل مناسبی به نظر نمی‌رسد، برای درمان این عارضه استراحت بهترین روش است. اگر سر درد داشتید، می‌توانید از قرص‌های مسکن استامینوفن استفاده کنید، بنابر شدت ضربه‌ی وارده، باید از چند ساعت گرفته تا چند ماه از انجام دوباره‌ی ورزش‌های بر خوردی اجتناب کنید.

پیشگیری بهتر از درمان است.

اگر آسیب دیدگی‌های ورزشی به خاطر گرم نکردن صحیح و انجام حرکات کششی به طریقی نادرست قبل از ورزش کردن است. بالا بردن ناگهانی شدت ورزش هم می‌تواند به شما صدمه بزند. از این رو بهترین راه پیشگیری انجام حرکات صحیح کششی قبل و پس از ورزش و افزایش شدت ورزش به تناسب مهارت‌ها و تجارب‌تان در آن ورزش می‌باشد.

حسام عارف زاده کارشناس دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر و عضو هیات پزشکی ورزشی بوشهر