چهارشنبه ۹ مرداد ۱۳۹۸ - ۱۶:۴۹

به مناسبت 9 مرداد روز ملی انتقال خون ؛

ضرورت و فواید اهدای خون / دانستنی های خون/ سرطان و خون/لینک نوبت دهی اینترنتی اهدای خون

اهدای خون

خون سالم، نجات دهنده زندگی است. همه روزه، در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فرآورده های خونی نیاز دارند، به طوری که از هر سه نفر مردم دنیا، یک نفر در طول زندگی احتیاج به تزریق خون و فرآورده های خونی پیدا می کند.

 به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پزشکی ورزشی ایران به نقل از سایت سازمان انتقال خون ایران، بارزترین مثال برای موقعیت هایی که در آن نیاز مبرم به خون پیدا می شود عبارتند از زمان بروز حوادث و سوانح گوناگونی نظیر تصادفات رانندگی، سوختگی ها و اعمال جراحی. همچنین خانم های باردار در حین زایمان، نوزادان و بخصوص نوزادان نارسی که به زردی دچار می شوند، نیازمند به خون هستند.

 از طرفی بیماران مبتلا به سرطان که تحت شیمی درمانی یا اشعه درمانی قرار دارند هم از مصرف کنندگان خون و فرآورده های خون هستند. بسیاری از دیگر بیماران، مانند بیماران تالاسمی و هموفیلی نیز ناگزیرند برای بهره مندی از یک زندگی نسبتاً طبیعی برای تمامی عمر به شکل منظم خون یا فرآورده های خون دریافت نمایند.

درسراسرجهان هرسال 600 هزار مادر دراثر پیآمدهای حاصل ازحاملگی جان خودرا از دست می دهند. حدود 25 در صد از این مرگ ها به خاطر از دست دادن خون است و بسیاری از این زنان اگر خون سالم در اختیارشان قرار می گرفت زنده می ماندند. جالب توجه این که در هر ثانیه یک نفر از ساکنان کره زمین از همه سنین و تمام نژاد ها برای ادامه حیات به انتقال خون نیاز دارند.

دلایل نیاز برای انتقال خون متفاوت بوده، اما نیاز به خون و فرآورده های خون به صورت مداوم وجود داشته، به طور مرتب هم در حال افزایش است. هم چنانچه که کشورهای در حال توسعه امکانات تشخیصی  و درمانی خود را در مورد درمان بیماری های گوناگون، مانند انواع سرطان ها گسترش می دهند، بیشتر به تزریق خون احتیاج پیدا کرده، این نیاز هم به طور مستمر افزایش می یابد. همین طور پیشرفت های فن آوری در کشورهای صنعتی و پیشرفته باعث می گردد که اقدامات درمانی  جدید ابداع شده، به تبع آن نیاز به خون و فرآورده های خون بیشتر شود.

در حال حاضر، با وجود پیشرفت های چشم گیر در زمینه علم پزشکی هنوز هیچ گونه جایگزین مصنوعی برای خون ساخته نشده است و فقط خونی که توسط انسان های نیکو کار اهدا می شود، می تواندجان انسان های دیگر را از مرگ نجات بخشد.عدم وجود جای گزین مناسب برای خون، محدود بودن مدت زمان نگه داری خون و فرآورده های خونی و همیشگی بودن نیاز به خون و فرآورده های خون سبب شده تا اهدای خون از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار شود.

خون، زندگی

خون، مایع حیات بخشی است که در رگ های بدن جریان دارد تا مواد غذایی و اکسیژن را به تمام سلول های بدن برساند و مواد زاید را از آن ها دور نماید. در واقع خون با عمل تلمبه ای قلب در بدن به گردش در می آید و با گذشتن از کنار تک تک سلول ها، مواد غذایی و اکسیژن را از دستگاه گوارش و تنفس می گیرد و به سلول های بدن می رساند و از طرف دیگر مواد دفعی سلول ها را برای دفع به کلیه ها، کبد و شش ها حمل می کند.

خون، یک سیزدهم وزن بدن هر فرد را تشکیل می دهد. بر این اساس شخص بالغ با وزن حدود 70 کیلوگرم به طور متوسط در حدود 5 لیتر خون دارد. در واقع مقدار خون هر شخص با وزن بدنش تناسب دارد به طوری که مقدار خون به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در آقایان70 میلی لیتر و در خانم ها 65 میلی لیتر می باشد.

جالب است بدانیم در هر میلی متر مکعب از خون که چیزی معادل یک قطره خون است تقریباً 5 میلیون گلبول قرمز، 7500 گلبول سفید و 300 هزار پلاکت، هم چنین به ازای هر ششصد گلبول قرمز، یک گلبول سفید و حدود چهل پلاکت وجود دارد.

اجزای خون

خون یک بافت زنده بوده که از دو بخش زیر تشکیل یافته است:

•       بخش مایع یا پلاسما: مایعی زرد کهربایی است که حاوی آب، املاح، مواد غذایی، هورمون ها، مواد انعقادی و سایر مواد محلول می باشد. پلاسما حدود 55% حجم خون را تشکیل می دهد. بیشتر مواد شیمیایی لازم برای زنده ماندن سلول ها، در پلاسما حل شده اند، مانند: غذا، اکسیژن و املاح که همگی آن ها ناگزیر باید از راه خون به سلول ها رسانده شوند. مواد زائد تولید شده در سلول ها نیز برای دفع از طریق پلاسما به اندام های دفعی منتقل می گردند. هورمون ها، عوامل شیمیایی تنظیم کننده و فاکتورهای انعقادی نیز در پلاسما محلول هستند. فراوان ترین ماده حل شده در پلاسما را پروتئین هایی به نام های آلبومین و گلوبولین تشکیل می دهند. آلبومین  به افزایش قوام  خون کمک می کنند، گلوبولین ها انواع مختلفی داشته  باعث دفاع بدن در برابر عفونت ها می شوند. کلیه ها و دستگاه گوارش، نقش اساسی را در تنظیم ترکیب پلاسما بر عهده دارند، یعنی از طریق تنظیم میزان جذب و دفع آب، املاح و سایر مواد غذایی و انتقال آن ها به درون رگ ها ترکیب پلاسما را تنظیم می کنند.

 بخش سلولی که 45% حجم خون را تشکیل می دهد و شامل سه دسته گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها می باشد:

       1) گلبول های قرمز: کار اصلی گلبول های قرمز انتقال اکسیژن از شش ها به سلول های بدن برای استفاده سلول ها و برداشت دی اکسید کربن از سلول ها و حمل آن ها به شش ها برای دفع به محیط خارج از بدن می باشد. این کار به کمک نوعی رنگدانه قرمز رنگ بنام هموگلوبین که در درون گلبول های قرمز قرار دارد، صورت می گیرد.

       2) گلبول های سفید: گلبول های سفید به دو گروه اصلی تقسیم می شوند: گلبول های سفید گرانول دار و گلبول های سفید فاقد گرانول. انواع گرانول دار به سه گروه " نوتروفیل، ائوزینوفیل، بازوفیل" و انواع فاقد گرانول به دو گروه  "منوسیت و لنفوسیت" تقسیم می شوند. اهمیت کار گلبول های سفید در بدن، کمتر از گویچه های سرخ نیست. آن ها به شیوه های گوناگونی در برابر حمله موجودات ذره بینی به بافت ها و یا به جریان خون، از بدن دفاع می کنند. برای نمونه، نوتروفیل ها و منوسیت ها میکروب ها را بلعیده، سپس آن ها را هضم می کنند که به این عمل ذره خواری می گویند و  گروهی از لنفوسیت ها به نام لنفوسیت های نوع B‏، هنگام ورود میکروب ها به بدن شروع به تولید فعال آنتی بادی اختصاصی ضد آن میکروب ها می نمایند تا بدن را نسبت به بیماری های ناشی از آن ها ایمن سازند.

      3) پلاکت ها: پلاکت ها اجزای سلولی کوچکی هستند که در عمل انعقادخون شرکت می کنند. پس ازایجاد یک ضایعه خونریزی دهنده، پیش از هر چیز، پلاکت ها در نقطه آسیب دیده، حالت چسبنده به خود گرفته، شروع به تجمع می کنند و به زودی یک صفحه پلاکتی نرم اما موقت برای مسدود کردن محل خونریزی، درست می شود. برای پایدار شدن انعقاد خون، فاکتورهای انعقادی خاصی به درون پلاسما آزاد می گردند که در نهایت با فعال کردن فیبرینوژن و سایر فاکتورهای انعقادی غیر فعال و از قبل آماده موجود در درون پلاسما، ژل ویژه ای به نام "فیبرین" را شکل می دهند و به این ترتیب عمل انعقاد خون کامل می گردد.

تولید سلول های خون

در یک انسان بالغ، مغز استخوان بخش عمده خون سازی در بدن را بر عهده دارد. در دوران جنینی بخش های دیگری از جمله کبد و طحال نیز در خون سازی نقش دارند، اما به تدریج با تولد و بلوغ، نقش اساسی را مغز استخوان بر عهده می گیرد. برخی از سلول های خونی مانند لنفوسیت ها در غدد لنفاوی هم تولید می شوند.

عمر سلول های خون

گلبول های قرمز فقط تا 4 ماه عمر می کنند و عمر گلبول های سفید از این هم کوتاه تر است. در واقع دامنه عمر گلبول های سفید متفاوت می باشد، از حدود چند روز برای انواع گلبول های سفید گرانول دار تا بیش از  6 ماه برای انواع فاقد گرانول. سلول های خونی که با گذشت زمان پیر و فرسوده شده اند، در کبد و طحال تخریب می شوند و از بین می روند تا سلول های جوان و تازه نفس وارد رگ ها شوند.

خوب است بدانیم که با اهدای در حدود 450 سی سی خون ، هیچ مشکلی متوجه فرد نبوده، در عرض 12 تا 24 ساعت قسمت مایع یا پلاسمای خون و در عرض سه تا چهار هفته اجزای سلولی خون جایگزین می گردند.

شرایط اهدای خون

·         حداقل سن 18 سال تمام و حداکثر 60 سال (اهداکنندگان مستمر تا 65)

·         حداقل وزن 50 کیلوگرم

·         فواصل اهدا خون هر 8 هفته یکبار مشروط به آنکه تعداد دفعات آن  در طول یکسال برای آقایان از 4 بار و برای خانم ها از 3بار تجاوز ننماید .

·         همراه داشتن اصل کارت شناسایی (شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه و برای اهداکنندگان بار اول کارت ملی الزامی می باشد)

درصورت وجود سابقه موارد زیر حتماً پزشک انتقال خون را در جریان قرار دهید:

·         آلرژیها: تب یونجه و . . . .

·         مصرف دارو

·         سابقه بیماریهای قلبی و عروقی ـ ریوی ـ کلیوی ـ کبدی

·         سابقه تزریق خون و فرآورده های آن

·         سابقه غش ـ صرع ـ تشنج

·         سابقه اعتیاد به مواد مخدر تزریقی

·         سابقه اعمال جراحی

·         سابقه رفتارهای پر خطر (تماس جنسی خارج از چارچوب خانواده)

·         سابقه خالکوبی ـ حجامت ـ تاتو

·         سابقه زردی یا یرقان در خود و خانواده

·         مسافرت به مناطق آندمیک مالاریا

گروه های  خون

شاید وقتی پروفسور کارل لندشتاینر ، پزشک اتریشی سرگرم آزمایش روی گروه های خون بود، هرگز فکر نمی کرد که نتیجه پژوهش هایش چه نقش ارزش مندی را در نجات زندگی انسان ها بازی خواهد کرد. کشف گروه های خون و امکان انتقال خون از فرد سالم به فرد بیمار، که جایزه نوبل و عنوان پدر طب انتقال خون را برای  این دانشمند به همراه داشت، منجر به نجات زندگی میلیون ها بیمار از طریق دریافت خون های اهدایی گردید.

·         گروه های خونی اصلی

تفاوت گروه های خون مختلف به وجود یا عدم وجود پروتئین های ویژه ای به نام آنتی ژن که در فارسی "پادزا" یا "پادگن" نامیده می شوند، بر می گردد. پادگن یا آنتی ژن ماده‌ای است که می تواند بدن را برای ساخت پادتن تحریک نماید. تقریباً تمامی موادی که به شکل آنتی ژن عمل می کنند، پروتئین های خارجی هستند که از راه عفونت، تزریق و یا روش های دیگر وارد بدن می شوند. "پادتن" یا آنتی بادی ماده‌ای است که در پاسخ به تحریک یک آنتی ژن در بدن ساخته شده و با آن واکنش نشان می دهد.

آنتی ژن های گروه های خون بر سطح گلبول های قرمز قرار دارند و شامل ده ها نوع می شوند. مهمترین آنتی ژن های گروه های خونی، آنتی ژن های Aو Bمی باشند. برخی افراد آنتی ژن نوع A، برخی نوعB، برخی هر دو آنتی ژن Aو Bرا دارا هستند و برخی نیز هیچ یک از این آنتی ژن ها را ندارند که به گروه خونی Oمعروف می باشند. به این ترتیب افراد مختلف در گروه های خونAB ، B ، A  و Oقرار می‌گیرند.

باید توجه داشت که حیوانات و انسان علاوه بر داشتن آنتی ژن های گروه های خون بر سطح خود، ممکن است واجد آنتی بادی بر علیه آنتی ژن های گروه خونی که خود فاقد آن ها نیز هستند، ‌باشند. مثلا افرادی که گروه خونی آنها Aاست، در سرم خود آنتی بادی بر ضد آنتی ژن Bدارند. همچنین افرادی که گروه خونی آن ها Bاست، در سرم خود آنتی بادی بر ضد آنتی ژن Aدارند. واجدین گروه خونی  ABفاقد هر گونه آنتی بادی بوده و دارندگان گروه خونی Oدارای آنتی بادی بر علیه آنتی ژن های  A  و Bهستند.

بروز آنتی ژن های گروه های خون تحت کنترل ژن های خاصی است و به ارث رسیدن آن ها از قوانین ژنتیک تبعیت می‌کند. بنابر این گروه خونی شما به آن چه که از والدین خود به ارث برده اید، بستگی دارد. درصد توزیع گروه های خونی در جمعیت های مختلف، متفاوت است. دانسـتن گروه خونی هنگام دریـافـت و یـا پـیـوند عضـو از اهـمیت بالایی برخوردار می باشد. دریافت خون نـامتـجــانس و ناسازگار می تواند به واکنش شدید ایمنی و تخریب گسترده گلبول های قرمز، افت فشار خون، نارسایی کلیوی، شوک، لخته شدن خون، حـمـله قلبی، تشکیل لخته خون در ریه، سکته مغزی و حتی مرگ گیرنده خون بیانجامد.

·        سیستم RH

در سال 1940 ، "لندشتاینر" که کاشف گروه های اصلی خون بود، به همراه دستیار خود، "وینر" نشان دادند علاوه بر گروه خونی ABO، سیستم دیگری به نامRh  ( ار- هاش) نیز وجود دارد. هر فردی که عامل Rh  را روی گلبول های قرمز خود داشته باشدRh   مثبت و اگر نداشته باشدRhمنفی است. حدود 85 تا 90% ایرانیان Rhمثبت و مابقی Rhمنفی هستند.

·         آنتی بادی های غیر منتظره

ممکنست آنتی بادی‌های کمیاب دیگری هم علاوه بر آنتی بادی های ضد گروه های خونی  ABO   و  Rh، در سرم افراد مختلف وجود داشته باشد. این آنتی بادی ها بر ضد آنتی ژن های نایابی که ممکن است روی سطح گویچه های سرخ پراکنده باشند، ساخته شده اند. مانند گروه های کل، دافی و......... . با آن که اغلب، ما انتظار نداریم در سرم افراد، چنین آنتی بادی هایی را مشاهده کنیم، با این حال وجود آن ها به نوبه خود واجد اهمیت هستند. به همین دلیل زمانی که دستور تزریق خون داده می شود و خون بیمار تعیین گروه می شود، سرم او نیز از لحاظ وجود آنتی باد های غیر منتظره بر ضد آنتی ژن های گویچه های سرخ دهنده، آزمایش می شود. گویچه های سرخ دهنده به سرم بیمار گیرنده خون نزدیک می شوند، در صورت ایجاد واکنش ( به هم چسبیدگی و یا انهدام سلول ها ) از تزریق آن خودداری می گردد. به این آزمایش، سازگاری گروه های خونی یا "کراس مچ " می گویند.

·         سازگاری گروه های خون

 گروه خونی A، می تواند به گروه های ABو Aخون اهدا کند و از گروه های خون Aو Oخون دریافت کند. گروه خونی B، می تواند به گروه های ABو Bخون اهدا کند و از گروه های خون Bو Oخون دریافت کند. گروه خونی AB، تنها می تواند به گروه خونی ABخون اهدا کند ، ولی از تمام گروه های خون می تواند خون دریافت کند. گروه خونی O، به تمام گروه های خون می تواند خون اهدا کند، اما فقط می تواند از گروه خونی Oخون دریافت کند.

 گویچه های سرخ گروه خونی Oهیچ آنتی ژنی ندارند و دهنده عمومی محسوب می شوند. بنابراین در مواقع اضطراری می توان خون گروه Oرا به هر گروه خونی دیگری تزریق نمود. در یک حادثه منجر به خونریزی شدید، زمان بسیار مهم است و گاه نباید منتظر پیدا کردن خون هم گروه ماند وگاهی چه بسا جایز نیست حتی برای تعیین گروه خونی خود مصدوم  نیز وقت را تلف کرد. در این گونه موارد، در دسترس بودن خون گروه Oمی تواند تنها راه نجات باشد. از طرفی دیگر فردی با گروه خونی AB  می تواند در مواقع اضطراری با خیالی آسوده از همه گروه های خون دیگر، خون دریافت کند (گیرنده عمومی)، زیرا پلاسمای گروه خونیABبر ضد هیچ یک از گروه های خون دیگر آنتی بادی ندارد. با همه این ها، در شرایط عادی، تمامی خون هایی را که برای تزریق بکار می بریم باید با خون گیرنده آن، هم گروه باشد و علاوه بر آن آزمایش سازگاری (کراس مچ) نیز برای آنها انجام شده باشد.

·         اهمیت گروه های خون

اهمیت گروه های خون زمانی مشخص می شود که فرد نیاز به تزریق خون پیدا کند و مجبور شویم به او خون تزریق کنیم. دراین صورت اگر گویچه های سرخ دهنده، آنتی ژنی داشته باشد که در پلاسمای گیرنده، آنتی بادی ضد آن وجود داشته باشد، این گویچه ها پس از تزریق، به سرعت به هم چسبیده و نابود می شوند و علاوه بر عدم کارآیی، باعث ایجاد عوارض شدید و یا حتی مرگ گیرنده خواهند شد.

پس از ورد خون ناسازگار به رگ فرد گیرنده،  آنتی بادی های موجود در خون وی به آنتی ژن های موجود در سطح گلبول های قرمز بیگانه (فرد دهنده) متصل می شوند. در این حال روند تخریب گلبول های قرمز شروع شده و گلبول های قرمز پاره می شوند. علائم اولیه تزریق خون ناسازگار شامل لرزش بدن، فلج، تشنج، انعقاد داخل عروقی، تب و پیدایش هموگلوبین در ادرار است. اقدامات فوری برای درمان واکنش های انتقال خون، شامل متوقف کردن انتقال خون و زیاد کردن حجم ادرار با کمک داروهای خاص می‌باشد، چرا که تجمع هموگلوبین در کلیه ممکن است موجب اختلال عملکردی کلیه و  از بین رفتن این عضو مهم بدن گردد. اگر اقدامات درمانی فوری صورت نگیرد، ممکن است باعث مرگ هم گردد.

چرا بیماران مبتلا به سرطان به خون و فرآورده های خون نیاز دارند؟

بیماران مبتلا به سرطان ممکن است به خاطر از دست دادن خون در حین عمل جراحی سرطان به تزریق خون و فرآورده های خون نیاز نیاز داشته باشند. همچنین این بیماران برای جبران یکی از موارد عوارض جانبی مصرف داروهای شیمی درمانی نیاز به انتقال خون دارند.

داروهای شیمی درمانی عالوه بر سلول های سرطانی بر روی سلول های طبیعی بدن هم تاثیر دارند، این

داروها نمی توانند مابین سلول های خوب و بد افتراق قائل شوند .

مغز استخوان که مرکز تولید سلول های خون است توسط شیمی درمانی تحت ثأثیر قرارمی گیرد، به دنبال آن سلول هایی که سریع تقسیم می شوند تحت تأثیر قرار می گیرند و توانانی بدن برای تولید سلول های جدید خون کم می شود به طوری که تزریق گلبول های قرمز و پالکت ها ممکن است مورد نیاز باشد .

بیماران مبتلا به سرطان خون

بیماران درمان شده برای سرطان خون مانند لوکمی و لنفوم به مقدار زیادی تحت تأثیر قرار می گیرند. از آن جا که سلو ل ها ی خون آن ها به درستی کار نمی کنند و درمان بر روی توانائی تولید سلول های خون سالم و به تعداد کافی تأثیرمی گذارد، شمارش سلول های خونی بیماران می تواند خیلی پایین بیاید و آن ها را مستعد عفونت های تهدید کننده حیات و خون ریزی کند. بدون انتقال خون ممکن است این بیماران نتواند سایر درمان ها را بگیرند.

چه سهمی از خدمات انتقال خون مورد استفاده بیماران سرطان قرار می گیرد؟

بیماران سرطانی در حدود یک سوم فرآورده های سلولی خون و بیش از نیمی از پالکت های تهیه شده توسط مراکز انتقال خون، همچنین فرآورده های پالسمایی پاالیش شده ی مشتق از خون به ویژه در مواقعی که سیستم ایمنی آن ها تحت تأثیر قرار گرفته شده باشد را دریافت می کنند.

برای رزرو نوبیت اینترنتی اهدای خون می توانید اینجا کلیک کنید.

بروشور آموزشی انتقال خون برای بار اول

بروشور آموزشی اهدای خون بانوان

بروشور آموزشی اهدای خون جوانان

بروشور آموزشی اهدای خون مستمر

ارسال نظر

شما در حال ارسال پاسخ به نظر « » می‌باشید.