شنبه ۸ خرداد ۱۴۰۰ - ۱۱:۴۱

ورزش چگونه به بیماران سکته مغزی کمک می‌کند

سکته مغزی

سکته مغزی چیست

برای تعریف brain stroke به طور خلاصه باید گفت سکته مغزی هنگامی رخ می دهد که یک لخته خونی باعث انسداد شریان خون رسان به مغز می شود .سکته مغزی ( ایسکمیک) و یا یک رگ خونی مغز پاره شده و خونرسانی به بخشی از مغز متوقف می شود و در عرض چند دقیقه پس از این حادثه سلول های مغز شروع به مردن می کنند.

سکته مغزی در کل دنیا دومین علت مرگ بشر است و اولین علت از کارافتادگی، اما در کشورهای پیشرفته در حال حاضر سومین علت مرگ است که با پیر شدن جوامع در آینده نه چندان دور در آن کشورها نیز دومین علت مرگ خواهد شد. سکته مغزی یعنی بسته شدن یا پاره شدن یک شریان مغزی که به دنبال آن اختلال در گردش خون آن ناحیه از مغز ایجاد شده و موجب بروز علائمی مثل فلج نیمه بدن، اختلال تکلم و اختلال در راه رفتن می شود.سکته مغزی، زمانی اتفاق می افتد که رگی خونی در مغز مسدود یا منفجر شود. به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد افرادی که به سکته های مغزی مبتلا می شوند در اثر این بیماری جان خود را از دست می دهند و ۶۰ تا ۷۰ درصد بیماران با درمان مناسب می توانند زندگی مستقل داشته باشند.

علت بروز سکته مغزی چیست

یکی از علل متداول سکته مغزی ضخیم و سخت شدن دیواره رگ های خونی است. پلاکت های ساخته شده از چربی، کلسیم، کلسترول و ... انعطاف رگ های خونی را از میان می برند. لخته خون ممکن است سبب مسدود شدن رگ خونی غیر قابل انعطاف و بروز سکته مغزی ایسکمیک شود. عامل اصلی سکته مغزی هموراژیک در اکثر موارد عدم درمان فشار خون بالا است که سبب انفجار رگ خونی ضعیف می شود. معمولاً این افراد علایم خبرکننده ای مانند سردرد و تشنج دارند که منجر به پاره شدن رگ های مغزی می شود.

یکی دیگر از دلایل بروز سکته های مغزی حرکت لخته خون از قلب یا عروق گردن است که وارد مغز می شود مبتلایان به رماتیسم قلبی یا بیماران قلبی که ریتم قلبشان دچار مشکل است و کسانی که دچار سکته های قلبی شده اند یا مشکل دریچه ای دارند مستعد ابتلا به سکته های مغزی هستند.

از آنجایی که تمام تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های دست و پا و تمام واکنش‌های ارادی و غیرارادی انسان ناشی از فعالیت مغز است، حفظ آن و جلوگیری از زوالش از ضروریات محسوب می‌شود. کار مغز نظارت متمرکز بر سایر اندام‌های بدن است.مغز با تولید الگوهای فعالیت ماهیچه‌ها یا با هدایت مواد شیمیایی تراوشی که هورمون نام دارند، بدن را کنترل می‌کند.

این کنترل متمرکز سبب پاسخ سریع و هماهنگ به تغییرات محیط می‌شود. برخی انواع پایه‌ای پاسخ مانند بازتاب یا رفلکس عصبی می‌تواند توسط طناب نخاعی یا گره‌ها ایجاد شود، اما کنترل پیچیده و هدفمند بر رفتارها بر پایه حس‌های ورودی پیچیده نیازمند توانایی یکپارچه‌سازی‌ اطلاعات در یک مغز متمرکز است. از همین رو است که سالیان سال دانشمندان در نقاط مختلف دنیا تحقیقات زیادی را برای دانستن این مسئله که چگونه می‌توان مغز را در برابر آسیب‌ها و زوال عقل آلزایمر حفظ کرد، انجام داده‌اند.تحقیقات نشان می دهند که فعالیت بدنی همانطور که از حمله قلبی پیشگیری می کند، می تواند به پیشگیری از سکته ی مغزی ای که در اثر نقص خون رسانی رخ می دهد نیز کمک کند.

تاثیر فعالیت های ورزشی بر مغز انسان

فعالیت‌های ورزشی بر تقویت قدرت شناختی و کاهش اختلالات شناختی مغز تأثیر دارند .زمانی که سر و بدن انسان با آبگرم تماس پیدا می‌کند به‌طور منطقی عروق منبسط می‌شود، این مسئله را می‌توان با انجام تست دی‌اکسید کربن دریافت. اما در مورد عروق مغز و تأثیر گرما بر فعالیت مغز نمی‌توان به صراحت سخن گفت چرا که عروق مغز، عروقی سطحی نیستند و عمقی محسوب می‌شوند بنابراین نمی‌توان به‌طور دقیق بر تأثیر آبگرم بر عروق مغز سخن گفت. در مورد اینکه قدرت شناخت مغز در تماس سر و بدن با آبگرم افزایش می‌یابد نیز نمی‌توان نظر دقیقی ارائه داد و تنها پس از پت اسکن یا فاکشنال ام‌آرآی می‌توان در این‌باره اظهارنظر کرد، البته این مسئله ثابت شده که ورزش می‌تواند تأثیر مطلوبی بر اختلال شناختی که از ناحیه تمپورال مغز ناشی می‌شود، بگذارد. ورزش حتی می‌تواند در کاهش ابتلای افراد به سکته مغزی مؤثر باشد.از سویی دیگر نیز اثبات شده که فعالیت‌های ورزشی و مطالعه کتاب می‌تواند در تقویت قدرت شناخت مغز تأثیر داشته باشد و همچنین باعث پیشگیری از زوال عقل یا آلزایمر یا کندشدن روند ابتلا به آن شود. تحقیقات محققان استرالیایی نیز در سال‌های اخیر نشان داده است که آب و هوای گرم تأثیر مطلوبی روی فعالیت مغز می‌گذارد. اثر آب و هوای گرم بر سلامتی انسان بسیار خوب است؛ چون اثرات مثبت روی رفتار انسان‌ها دارد و برای مغز بسیار فایده دارد. آب و هوای گرم موجب می‌شود تا افراد احساس شادی کنند و از غم و افسردگی دور شوند. شرح و نتایج این مطالعه همچنین نشان داد که آب و هوای گرم نسبت به آب و هوای ابری و بارانی افراد را خوشحال و سرحال می‌کند و گرمای حاصل از آب و هوای گرم، جذب حرارت و انرژی را در بدن افزایش می‌دهد. گفتنی است افراد در آب و هوای گرم کمتر به بیماری‌ها دچار می‌شوند.

ورزش کردن نیز باعث افزایش دمای درونی و مرکزی بدن می شود و میتواند همانند گرما بر فعالیت موثر مغز تاثیر گذار باشد .

ورزش های مفید بعد از سکته مغزی
تکنیکهای ورزشی مختلفی نیز برای بازگرداندن نیروی حرکتی افراد پس از سکته ی مغزی وجود دارد. این فعالیتها باعث بهتر شدن حرکات عضلانی و افزایش جریان خون شده و تنش، انقباضات عضلانی و سفتی عضلات که در اثر سکته مغزی ایجاد شده اند را تا حد زیادی بهبود می بخشد.بنابراین تداوم فعالیت‌ با شدت متوسط برای پیشگیری از سکته مغزی بسیار بیشتر از شدت فعالیت اهمیت دارد.
همچنین برای کسانیکه دچار سکته مغزی شده‌اند، تکنیک‌های ورزشی مختلفی برای بازگرداندن نیروی حرکتیشان وجود دارد. این فعالیت‌ها باعث بهتر شدن حرکات عضلانی و افزایش جریان خون شده، تنش، انقباضات عضلانی و سفتی عضلات که در اثر سکته مغزی ایجاد شده‌اند را تا حد زیادی بهبود می‌بخشد.
پیاده روی، دوچرخه سواری، باغبانی، حرکات موزون و انجام کارهای مربوط به گل و گیاهان منزل از فعالیت‌های مناسبی برای کاهش خطر سکته مغزی است.
شنا در آب گرم نیز یک ورزش بسیار مفید در بازگرداندن فعالیت حرکتی عضلات محسوب می شود و تا حد زیادی می‌تواند مانع تحلیل رفتن عضلات آسیب دیده شود..
ورزش‌هایی که باعث رفع انقباضات و سفتی عضلات می‌شود، شامل یوگا، ماساژ، تای چی، چی کونگ و پیلاتس ، شیاشو (نوعی ماساژ ژاپنی که با فشار روی نقاط خاصی صورت می‌گیرد) می باشد.

در یک مطالعه محققان دریافتند که بروز سکته ی مغزی، در افرادی که با شدت متوسط و بیشتر ورزش می کنند، در مقایسه با کسانی که کم ورزش می کنند یا ورزش نمی کنند کمتر از نصف است.

در سال‌های اخیر نیز مطالعاتی به‌منظور پی بردن به این نکته که چگونه می‌توان مغز را از آسیب سکته مغزی نجات داد، انجام گرفته است. علاوه بر این، محققان همواره به‌دنبال ارائه راهکارهایی برای تقویت شناخت در مغز بوده‌اند. در همین زمینه اخباری در روزهای اخیر انتشاریافته مبنی بر اینکه غوطه‌ورشدن در آب گرم می‌تواند در باز شدن عروق و جریان بهتر خون در مغز و حتی قلب تأثیرگذار باشد. این اخبار برگرفته از نتیجه تحقیقاتی است که اخیرا در دانشگاه آلابامای آمریکا انجام گرفته است. محققان این تحقیق همچنین اعلام کرده‌اند که شنا در آبگرم می‌تواند قدرت شناختی انسان را افزایش دهد.

شواهد نشان می دهند که برای دستیابی به منافع ورزش در کاهش خطر سکته ی مغزی به ورزش سنگین نیازی نیست. پیاده روی، دوچرخه سواری، باغبانی، حرکات موزون و انجام کارهای مربوط به گل و گیاهان منزل نیز فعالیتهای مناسبی هستند.مطالعات نشان می دهند که تداوم فعالیت با شدت متوسط برای پیشگیری از سکته ی مغزی، بسیار بیشتر از شدت فعالیت اهمیت دارد.

محققین دانشگاه آلاباما دربیرمنگام UAB)) ارتباط بین ورزش و سکته را در دو نژاد سفید و سیاه و بین زنان ومردان بررسی کردند. نتایج این تحقیق درمجله ی strokeمنتشر گردید .۲۷ هزار زن و مرد سیاه وسفید پوست ۴۵ سال و بالاتر دراین تحقیق شرکت کردند، این افراد قبلاً‌هیچ وقت حادثه ی سکته را تجربه نکرده بودند.

شرکت کنندگان درابتدای تحقیق در سه گروه غیر فعال (هیچ ورزشی درطول هفته انجام نمی دهند)، نسبتاً فعال (یک تا ۳ جلسه درهفته ) و بسیار فعال (بیش از ۴ جلسه در هفته ) تقسیم بندی شدند و همه ی آنها به مدت ۵.۷سال مورد بررسی قرار گرفتند .نتایج نشان داد که ۳۳ درصد از شرکت کنندگان که فعالیت فیزیکی نداشتند با افزایش ۲۰ درصدی خطر سکته روبروی شدند.

افرادی که حداقل ۴ جلسه درهفته به ورزش می پرداختند، بسیار کمتر سکته را تجربه کرده بودند. درمیان مردان تنها کسانی که ۴ بار یا بیشتر درهفته به ورزش می پرداختند با کمترین خطر سکته روبر بودند و درمیان زنان ارتباط بین سکته و تعداد دفعات ورزش چندان واضح نبود.

پرفسور Howardمی گوید: تأثیر محافظتی فعالیت ورزشی شدید بر سکته می تواند از طریق تأثیر بر فاکتورهای خطر معمول مانند فشار خون و دیابت توضیح داده شود.

این یافته ها نتایج تحقیقات قبلی را تأیید می کند دراین تحقیق افراد بیشتر و جمعیت های مختلفی شرکت داشتند.

پرفسور Howardمی افزاید: سکته قابل پیشگیری است و فعالیت ورزشی اصلی ترین فاکتور قابل تغییر برای سکته است و باید بر انجام فعالیت فیزیکی ، آموزش فواید انجام ورزش منظم درمعاینات روتین نسبت به سایر فاکتورهای خطر سکته مانند فشار خون بالا، دیابت و چاقی تاکید شود.

محدودیت های اصلی دراین تحقیق گزارش میزان فعالیت فیزیکی توسط خود شرکت کنندگان است که می تواند منعکس کننده ی حقیقت نباشد.

دکتر Howardپیشنهاد می دهد که در مطالعات بعدی باید راههای مختلفی برای اندازه گیری فعالیت بدنی از طرق مختلف مانند استفاده ازدستگاههایی مانند شتاب سنج و مانیتور قلب برای بدست آوردن اطلاعات عینی تر و بدست آوردن اطلاعاتی از سایر ابعاد فعالیت فیزیکی نظیر تعداد دفعات انجام آن ، شدت و مدت زمان بکار گرفته شود.

اثر ورزش بر فعالیت مغزی
ورزش تنها برای سلامت قلب و کنترل وزن شما مفید نیست، بلکه توانایی ذهنی و هوش شما را نیزتقویت می کند. مطالعات نشان داده اند که ورزش برای مغز نیز بسیار مفید است و بر خلق و خو، پُر انرژی بودن، هوشیاری و احساسات خوب شما بسیار موثر می باشد. همچنین فعالیت بدنی برای بهبود اختلال بیش فعالی و عدم تمرکز ذهنی کودکان نیز بسیار مفید است. نتایج مطالعات اخیر نشان داده است کودکانی که قبل از رفتن به سر کلاس درس ۱۵ تا ۴۵ دقیقه می دوند و فعالیت بدنی دارند، میزان جنب و جوش و بی قراری آن ها در کلاس درس به نصف کاهش می یابد. در اغلب افراد اخلاق و رفتار ۲ تا ۴ ساعت پس از ورزش هموار و آرام می ماند.

چگونگی تاثیر ورزش در تقویت مغز

ورزش بر نواحی بسیاری از دستگاه عصبی و ترشح مواد شیمیایی شاد کننده ای مانند سروتونین و دوپامین و اندروفین موثر است که نتیجه ی این امر در نهایت ما را آرام و شاد و خرسند می نماید. به عبارتی دیگر اگر نمی خواهید منتظر بمانید تا احساسات خوب برای شما پیش آیند، خودتان می توانید با ورزش کردن به استقبال آن ها بروید و خود را شاد نمایید. وقتی شخصی ورزش نماید این امر باعث می شود که بهتر فکر کند و عملکرد بهتری داشته باشد و روحیه ی بهتری بیابد. شما با ورزش سیستم اعصاب و عملکرد خودتان را به وضعیت بهتری می رسانید.

روش صحیح ورزش کردن برای تقویت مغز
برای تقویت مغز توصیه میشود ورزش های با شدت ملایم تا متوسط انجام شود. البته روزانه ۸ تا ۱۲ دقیقه تعریق و ورزش با شدت زیاد(۶۰ درصد از سرعت ضربان قلب) برای تقویت مغز خوب است. ولی مابقی فعالیت بدنی روزانه بهتر است از فعالیت های سبک تر باشد تا به فرد ورزش کننده فشار و تنش وارد نشود. همچنین توصیه می شود به جای یک جلسه فعالیت بدنی شدید بهتر است فعالیت بدنی را در دو نوبت انجام دهید. برای مثال ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در صبح شنا یا ورزش کنید و سپس در شب به پیاده روی بپردازید. شما می توانید ورزش و پیاده روی را در طی روز تقسیم کنید و لازم نیست در یک نوبت با ورزش بیش از حد، خودتان را خسته و کوفته نمایید.
توصیه می شود که حداقل برای سه روز در هفته روزی ۳۰ دقیقه را به فعالیت بدنی ملایم مانند نرمش، پیاده روی و گردش یا شنا و فعالیتهای هوازی بپردازید. البته توصیه ی بهتر نیم الی یک ساعت فعالیت بدنی برای ۵ روز در هفته می باشد، که در نهایت بسیار مفید تر از هر روز فعالیت بدنی و ورزش است . اگر واقعا مایل هستید تلاش بیشتری را برای سرحال بودن و تقویت مغز و جسم خود انجام دهید می توانید برای ۵ تا ۶ روز در هفته روزی ۹۰ دقیقه به ورزش و پیاده روی بپردازید. اغلب ما می توانیم روزی نیم ساعت پیاده روی را در بین مشغله ها و کارهای روزمره ی خود بگنجانیم اما مهم آن است که انگیزه ی ورزش کردن را داشته باشیم.

شما می توانید از طیف گسترده ای از ورزش ها و نرمش ها برای تقویت مغز و اعصاب خود بهره مند شوید از جمله: بازی با توپ(مثل فوتبال، بسکتبال، تنیس و…)، شنا، دویدن ملایم، پیاده روی، نرمش های کششی و قدرتی ملایم، یوگا، مدیتیشن، تمرینات هوازی، وزنه برداری سبک ، پیلاتس ،تی ار ایکس و غیره.

بنابراین توصیه ی نهایی آن است که بسته به امکانات و موقعیت خود چند نوع فعالیت بدنی را انتخاب کنید و آن ها را به برنامه ی روزانه ی خود اضافه کنید و از مزایای ورزش و فعالیت بدنی نه تنها برای کنترل وزن و پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی بهره ببرید بلکه از منافع آن بر روی مغز خود نیز بهره مند شوید.

محسن داوودی- دکتری تخصصی فیزیولوژی ورزشی قلب و عروق -عضو هیات رئیسه هیات پزشکی ورزشی فارس

مریم السادات میری – متخصص فیزیولوژی ، بیوشیمی و متابولیسم ورزشی

ارسال نظر

شما در حال ارسال پاسخ به نظر « » می‌باشید.