مقدمه: هموفیلی یا خون تراوی دسته ای بیماری های ژنتیک است که در آنها سیستم انعقاد خون و توان بدن برای ایجاد لخته مختل می گردد و لذا در زمان آسیب رگ های بدن توان جلوگیری از خونریزی را از دست می دهد . شیوع این بیماری درمورد هموفیلی نوع A یک در 10-5 هزار نوزاد پسر و درمورد هموفیلی نوع B یک در 30-20 هزار نوزاد پسر است .
همانطور که گفتیم هموفیلی یک بیماری ژنتیک است که تقریبا تمام موارد آن در پسرها بروز می کند و بیمار هموفیلی مونث نادر است . انواع آن شامل نوع A (کمبود فاکتور 8 انعقادی) ،نوع B (کمبود فاکتور 9 انعقادی) و نوع فون ویلبراند است که شیوع کمتری دارد . براساس شدت هم این بیماری می تواند خفیف ، متوسط یا شدید باشد. در انسانهای طبیعی میزان فاکتور 8 صد در صد است ولی اگرذ این مقدار بالای 1% و زیر 10% باشد معمولا بیماری هموفیلی نوع A خفیف و اگر زیر 1% باشد شدید خواهد بود . خونریزیها اغلب روندآرام داشته و بیشتر خونریزی های داخلی در مفاصلی چون زانو،آرنج ، و مچ پا می باشد.
علائم اولیه هموفیلی خونریزیهای طولانی پس از خراشهای کوچک است . به تدریج بیماری پیشرفت نموده و علایم شدیدتری از قبیل خونریزی های دردناک داخل مفصلی مانند زانو ایجاد می شود . اینگونه حوادث با کوچکترین تحریکی پیش می آید و لذا بچه ها را از انجام ورزش باز می دارد . این خونریزیها آرام آرام آسیبهای بیشتری به بافت عضلانی و مفصلی می زند.
هموفیلی های معروف :
در تاریخ افرادی چون ملکه ویکتوریا و فرزندش لئوپولو ،تزار الکسی نیکولوویچ از رومانوفها، و احتمالا آبراهام لینکلن ، مادر تزار و چنگیز خان هم هموفیلی داشته اند .
همچنین ورزشکارانی چون بری هارد که بر اثر انتقال خون آلوده برای درمان هموفیلیش به ایدز و هپاتیت C هم مبتلا شد ولی دوچرخه سوار حرفه ای شد و سرتاسر آمریکا را در یک برنامه نمادین رکاب زد یا قهرمان دوچرخه سواری انگلیس الکس داوست.
فاکتورهای خطر ساز ورزشی برای خونریزی در هموفیلی
انواع ورزشها را از نظر خطر ایجاد خونریزی در بیماران هموفیلی به 6 درجه از صفر تا 5 تقسیم می کنند .
صفر : خطر خونریزی در این ورزشها صفراست مثل شنا، شطرنج وشاید گلف
یک: خطر خونریزی دراین ورزشها معادل فعالیتهای روزمره است مثل پیاده روی در سطوح صاف،دوچرخهسواری،تنیس روی میز غیررقابتی و رقصیدن معمولی.
دو: خطر خونریزی در این نوع ورزش کمی بیشتر از فعالیت های عادی روزمره است مانند: اسکیت ، بدمینتون و دویدن بدون برخورد با مانع
سه : خطر خونریزی دراین نوع ورزش بطورمعنی داری بیش از فعالیتهای روزمره زندگی است مانند والیبال مبتدی و بدمینتون حرفه ای .
چهار: خطر خونریزی در این نوع ورزش خیلی بالا است مانند رقصهای حرفه ای و ژیمناستیک
پنج : خونریزی در این نوع ورزشها عملا غیر قابل اجتناب است
مانند : بوکس ، ورزشهای رزمی ، بخصوص انواع بدون محافظ ، والیبال حرفه ای ، بسکتبال و فوتبال
فواید ورزش در بیماران هموفیلی:
اگر سئوال شود که آیا بیماران هموفیلی ورزش بکنندیا خیر؟ پاسخ بطور قطع مثبت است و دلیل آن موارد ذیل می باشد که برای یکایک آنها پژوهشهای علمی مستندوجوددارد:
- سلامت وقدرت بیشترعضلات، استخوان ها و مفاصل
- کاهش فاکتورهای خطرساز بیماری های قلبی –عروقی (وزن- چربی-فشار خون، دیابت)
- کاهش احتمال ابتلا به سرطانهایی چون کولون و پستان
- افزایش اعتماد به نفس ، افزایش مشارکت اجتماعی و کاهش افسردگی که متاسفانه هر سه شکل فوق دربیماران هموفیلی شایعتر است
دکتر پویا دانشور
دبیر هیات پزشکی ورزشی استان اصفهان
ملاحظات:
در سنین نوپایی و در منزل والدین بایستی فضایی ایمنی ایجاد کنند مثال از وسایل منزل لبه دار مثل میز و صندلی فلزی و چوبی مطلق دور شود، کف منزل بجای سنگ و سرامیک مفروش باشد، دوچرخه ای که برای کودک هموفیلی انتخاب می شود کوتاهتر باشد.
در سن قبل از مدرسه که کودک بیشتر به فضاهای باز رفته و در بازیهای گروهی شرکت میکند از وسایل محافظ مثل زانوبند استفاده کند .تمرینات تعادلی با مشورت پزشکان ورزشی تجویزشود.ترجیجا ورزشهای کم خطرتر مثل شنا تجویز گردد.
در مدرسه نکته تاسف بار این است که گاه مسئولین مدارس کودکان هموفیلی را از انجام ورزش منع می کنند!! و او را از تمام فواید فوق الذکرمحروم می نمایند. دراینجا نقش والدین و اولیاء مدارس بسیار کلیدی است.بهتر است کودک را تشویق به حضور در ورزشهایی کنید که در آینده مانع فیزیکی کمتری داشته و احتمال پیشرفت و موفقیت در آنها را بیشتر داشته باشد.در عین حال با مشورت روانشناسان مدیریت شکست را هم به او بیاموزید.
شرکت در رقابتها به نکات زیر توجه نمایید:
- مشاوره پزشکی ورزشی قبل از تمرینات
- مصرف داروها با دزاژ مناسب
- هماهنگی کادرمربیگری با کادر پزشکی
- پرهیز از ورزشهای برخوردی
- پرهیز از وزنه های سنگین و پرسینگ
- گرم کردن و سردکردن (مهم)
- در صورت بروز خونریزی با وسواس بیشتر مراحل برخورد با آسیب را انجام دهید(PRICE) ، بخصوص مرحله استفاده ازیخ و استراحت