درجامعه اخلاق مدار، افراد با آرامش و امنیت بیشتری در کنار هم زندگی کرده،  دوستی و صمیمیت بالایی را تجربه می کنند.

بسیاری از مشکلات فردی و معضلات اجتماعی مانند بزهکاری ها، تنش ها و زد و خوردهای افراد با یکدیگر، نتیجه ضعیف بودن اخلاق در فرد است.

تقویت اخلاق مداری موجب امنیت بیشتر در زندگی افراد جامعه می شود. ورزش بهترین راه برای ایجاد، تقویت و موجب پایداری آن است.

ایرانی و اخلاق مداری

ایران سرزمینی کهن با فرهنگی غنی و تاریخی و سرشار از اخلاق مداری است. قبل از ورود اسلام در اساطیر ما، پر است داستانهایی از جوانمردی و پهلوانی که سینه به سینه در قلب و در منش و رفتار مردم کشورمان وجود داشته است. بعد از اسلام نیز الگوی اخلاقی و والای انسانی، پهلوان پهلوانان حضرت علی (ع) بوده است. ورزشکاران با تاسی از مولای جوانمردان حضرت علی (ع) اخلاق و منش پهلوانی و جوانمردی را سرلوحه کار خود قرار داده اند.  ایرانیان ورزشکاران پهلوانان را، امین و ماوای امن و مطمین برای خود می دانستند.

تاریخ کهن ایران تا عصر حاضر پر است از ورزشکاران جوانمرد، با مرام و معرفت مانند پوریای ولی و جهان پهلوان تختی و ...

در گذشته ورزش و قدرت بدنی در خدمت به مردم و ضعیفان بوده و ورزشکاران مورد افتخار و سرمایه های اخلاقی ارزشمند جامعه بوده اند. در جامعه ما همیشه افرادی که توانمند اما افتاده و دست گیر ضعیفان بوده، مورد احترام و توجه بوده اند. ورزشکاران نمونه چنین افرادی هستند.

 اگر ورزشکاری با وجود موفقیت های بزرگ ورزشی و شهرت و معروفیت، سادگی و تواضع را در خود تقویت کرده ، دست گیر و حامی مردم شود، مانند بزرگانی همچون پوریای ولی، تختی و... در قلب های مردم جا گرفته و الگوی رفتاری و شخصیتی بسیاری از مردم می شود. قهرمانان برای ماهها و شاید سالی در یادها بمانند اما پهلوانان برای سالها حتی بعد از مرگ در قلب ها زنده اند.

مدال اخلاق در ورزش

بخش مهمی از ورزش، قهرمانی، منافع مالی، کسب مدال و جایگاه است. ورزشکاران سرمایه های انسانی، مادی، روانی و اخلاقی جامعه هستند، اما با ارزش تر از همه جایگاهها و کسب مدال ها و منافع مالی، کسب اخلاق و منش والای انسانی بالاترین سرمایه و مدال انسانی است. به نظر می رسد به دلایل مختلف که بخشی از آنها طبیعی بوده، ورزشکاران و مربیان خواسته یا ناخواسته کمتر به کسب و تقویت مدال اخلاقی توجه می کنند.

این مساله شاید به فشارهایی که از جهات مختلف و با به خطر افتادن آینده و سرنوشت ورزشی آنها ربط داشته مرتبط باشد. بهترین راه برجسته نمودن جایگاه اخلاقی و منش پهلوانی نه در شعار بلکه در عمل برای ورزشکاران، تقدیر مناسب مادی و معنوی از آنان است. همانطور که کسب مدال قهرمانی در ورزشکاران هدف ورزشی و زندگی شده، در فرای آن کسب مدال اخلاق از آرزوها و آمال ورزشکاران باشد.

 خانواده، مسولان، سرپرستان و مربیان فارغ از هر ترس و نگرانی و با حمایت از اخلاق فراتر از مدال و مقام ورزشی، می توانند نقش مهم و تعیین کننده ای در نهادینه کردن اخلاق در ورزش داشته باشند.

این تفکر لازم است در جامعه نهادینه شود که بنای ورزش بر سلامتی جسم و ذهن بنا شده است و با ورزش نقش ارزنده ای در سلامت و تعالی جامعه خود داشته باشیم. آموزش این نوع نگرش ها به ورزش موجب تربیت ورزشکارانی اخلاق مدار و پهلوانی منش خواهد شد.

برعکس زمانی که تاکید بر کسب مدال بدون توجه به اخلاق و ارزش های والای انسانی داشته باشیم، ورزشکارانی مضطرب، آشفته و الگوهای اخلاقی و رفتاری نامناسبی به جامعه خود تحویل داده ایم، که تاثیرات مخربی بر هویت، ذهن، روان و شخصیت یک جامعه و ملت دارند.

دوپینگ و بی اخلاقی ورزشی

یکی از مصداق های بی اخلاقی های ورزشی، دوپینگ است. یعنی آنکه من به هر قیمت و روشی، به مدال و جایگاهی که می خواهم باید برسم، حتی به قیمت آسیب جسمی و روانی به خودم و زیر پا گذاشتن حقوق انسانی دیگران.

پیام این نوع بی اخلاقی برای نوجوانان و جوانان به راستی چیست؟

چه کسانی در این مساله مقصر بوده و نقش داشته اند؟

نقش خانواده، مربیان، سرپرستان، مسولین و جامعه چقدر بوده است؟

آیا به پیامدهای اجتماعی و تربیتی نابهنجار آن فکر کرده اند؟

سه مرحله اخلاق در ورزش

مرحله اول، اخلاق حرفه ای که در آن، بازیکنان بر اساس مقررات و قوانین بازی کرده و هیچ کس از قوانین تخطی نمی کند. این نوع بازی و رفتار منصفانه نام می گیرد.

مرحله دوم، در این مرحله مواقعی، بازیکن یا یک تیم به تیم یا بازیکن مقابل امتیازی می دهد. این مرحله اخلاق جوانمردانه است.

مرحله سوم، رفتار پهلوانانه شناخته می شود که عمیق تر از دو دسته قبلی بوده و تا جایی پیش می رود که ممکن است در اثر آن، بازی به تیم مقابل واگذار شود. (پوریای ولی: مگر نه انکه یادش در قلب ها ماندگار و زنده است).

مصداق بارز این امر در کشتی ما، مدالهایی که جهان پهلوان تختی گرفته، بیشتر بوده یا برخی کشتی گیران دیگر، که مدالهایی بیشتر و بالاتر از او داشته اند. چه کسی و به چه دلیل موجب افتخار و شعف ماندگار برای ایرانی شده است؟ طبیعتا منش و مرام پهلوانی تختی که مدالهایش بسیار کمتر از کشتی گیران و یا ورزشکاران دیگر رشته ها بوده است. ما این چنین سرمایه های تاریخی ورزشی داریم که می تواند در آموزش و ترویج منش پهلوانی فرای کسب قهرمانی به ما کمک کند.

یادمان باشد اخلاق و منش پهلوانی تعارضی با قهرمانی ندارد می توان قهرمانی پهلوان بود. مهمترین تفاوت بارز قهرمان با پهلوان، اخلاق مداری است. در ورزش ما بسیار ورزشکارانی بوده و هستند که اخلاق مدار بوده و منش پهلوانی دارند و بر ما واجب ایست قدر این ورزکاران را بدانیم و از آنها حمایت نماییم.

با ترویج و آموزش اخلاق مداری و اخلاق پهلوانی، جامعه را به سمت ورزش حرفه ای اخلاق مدارانه جهت بدهیم و ظرفیت های لازم را برای پذیرش و حمایت از این مساله در جامعه ایجاد کنیم، تا ورزشکاران ما بدون نگرانی و با تمام وجود اخلاق و منش پهلوانی را در ورزش حتی با شکست خود، به نمایش بگذارند. و بجای احساس شکست در ورزشکار و جامعه، برعکس احساس پیروزی و موفقیت را ایجاد نماییم. این نیاز به کار همه جانبه، علمی و عمل گرا و برنامه ای مدون با همراهی تمامی افرادی که تاثیر گذار و موثر در این خصوص بوده، انجام می پذیرد.

بومی سازی ورزش با فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی

به نظرم مانند هر پدیده ای که از خارج وارد جامعه ای شده و آن جامعه را تحت تاثیر خود قرار می دهد، ورزش حرفه ای نیز چنین است.

به همین خاطر لازم است ورزش حرفه ای با نقاط قوت و ضعفی که داشته بجای آنکه ما را با خودش بومی یا همراه کند، ما ورزش حرفه ای را متناسب با تاریخ، ادب و فرهنگ ایرانی و اسلامی اصیل خودمان بومی و هنجارسازی نماییم تا نقش ارزنده ورزش در شکل گیری و هدایت جامعه به سمت هویت ملی و دینی و رشد اخلاق به نحو احسن صورت بگیرد. آموزش و و ترویج اخلاق پهلوانی یکی از بهترین شیوه ها در بومی سازی ورزش متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما است.

این امر کار سختی نخواهد بود، به سالها تلاش و برنامه مداری و همراهی تمامی افراد و مجموعه های موثر در این امر بستگی دارد. لازمه اینکار کمک از مسولینی که اخلاق مدار، عینی سازی مراحل، عملگرایی و پرهیز از شعارزدگی است.

عومل مهم تاثیر گذار در ایجاد و تقویت اخلاق در ورزش خانواده

پدر و مادر به خاطر نقش تربیتی و آموزشی شان می توانند نقش ارزنده ای در نهادینه کردن اخلاق ورزشی در فرزندان خود داشته باشند. به فرزندان خود بیاموزیم که ورزش علاوه بر تندرستی، راهی برای دوستی، محبت و کمک ما انسان ها به یکدیگر است.

ورزشکاران

ورزشکاران بایست اخلاق حرفه ای و رفتار انسانی را در ورزش و زندگی خود سرلوحه قرار دهند.

ورزشکاران لازم است به دنبال 2 مدال در زندگی ورزشی خود باشند :

مدال اخلاق و منش پهلوانی

مدال قهرمانی

ورزشکاران ما می بایست یاد بگیرند در پیروزی چگونه آداب و اخلاق پیروزی را در مقابل حریف رعایت و اجرا نمایند.

در زمان ناکامی چگونه آداب و اخلاق ناکامی را با حفظ اخلاق به نمایش بگذارند.

مربیان

مربیان جایگاه والایی در نزد ورزشکاران داشته و تاثیرات زیادی می توانند بر آنها بگذارند. اگر مربیان اخلاق مدار بوده و به جایگاه اخلاق در رشد و سلامت انسان ها و جامعه واقف باشند و از طرفی نگران به خطر افتادن جایگاه خود با اخلاق مداری نباشند، می توانند بسیار در رشد و نهادینه کردن اخلاق مداری در ورزشکاران موثر باشند.

سرپرستان و مدیران

سرپرستان و مدیران تیم ها و باشگاهها نیز به طور غیر مستقیم در ایجاد و تقویت اخلاق و یا برعکس تضعیف آن نقش دارند. مدیران با حمایت مسولان و یا هیات مدیره بدون نگرانی و ترس از حملات و از دست دادن جایگاه خود می توانند به رشد اخلاق در ورزش کمک نمایند.

مسولان

مسولان اگر فقط به کسب مدال و جایگاه در ورزش فکر کرده و صرفا نتیجه گرا باشند، موجب تضعیف اخلاق مداری در ورزشکاران خواهند شد. مسولان لازم است ساختارها و برنامه هایی جامع و هدف مند در رشد اخلاق در ورزش ایجاد نمایند.

پیشکسوتان

پیشکسوتان  سرمایه های گرانقدر ورزش و اخلاق جامعه هستند آنها به عنوان بزرگان و الگوهای ورزشی در آموزش و تقویت روحیه جوانمردی و اخلاق مداری به ورزشکاران نقش والایی دارند. چه خوب می شود قدر آنها را دانسته و از تجربیات ارزشمند و نقش ارزنده آنها به نحو احسن در ورزش و اخلاق ورزشی استفاده نماییم.

جامعه، تماشاچیان و طرفدارن

آموزش به تماشاچیان و طرفداران در اخلاق مداری و حمایت از اخلاق و منش پهلوانی در ورزش نقش مهمی در تقویت اخلاق در ورزشکاران دارد. با مشاهده رفتار تماشاچیان و حامیان برخی تیم ها یا ورزشکاران در کشورمان، متاسفانه شاهد تضعیف اخلاق در برخی جاها هستیم. آموزش و ترویج اخلاق و جایگاه اخلاق در ورزش می تواند نقش مهمی در تغییر نگرش جامعه و تقویت اخلاق مداری داشته باشد.

به تماشاچیان خود یاد بدهیم چگونه ورزشکاران خود را با حفظ اخلاق تشویق و حمایت نماییم. مانند برخی شعارها: یا علی مدد و...

به تماشاچیان خود یاد بدهیم چگونه به ورزشکار و یا تیم حریف احترام بگذاریم از بازی لذت برده و اخلاق مدار باشیم. به بازیکنانمان و بازیکنان تیم حریف به عنوان انسان هایی محترم و با ارزش احترام بگذاریم. بنظر می رسد بهتر است لذت تماشا و حمایت از ورزشکار و تیم خود را جایگزین تعصب نماییم.

ورزش و هویت ملی و پیشگیری از آسیب ها

در کنار آموزش ها و تمرینات حرفه ای که ورزشکاران می بینند، لازم است به اخلاق حرفه ای و منش پهلوانی که میراث اصیل ایرانی و اسلامی است، توجه ویژه ای شود. این امر موجب موفقیت بیشتر ورزشکاران و سبک زندگی  ورزشی درست خواهد شد، و ورزشکاران ما در کنار موفقیت ها ورزشی، نقش ارزنده و ارزشمندی در جامعه ایفا خواهند کرد.

هویت ملی و فرهنگی، بخش مهمی از سلامت جامعه است، که به طرق مختلف برای افراد یک جامعه کسب شده و موجب انسجام، رشد و بالندگی افراد آن جامعه می شود. قهرمانان و پهلوانان نقش ارزنده ای در ایجاد و تقویت هویت ملی داشته و الگوی تربیتی و اخلاقی با ارزشی برای کودکان، نوجوانان و جوانان هستند.

با پرورش ورزشکاران با اخلاق هویت ملی و انسجام ملی بیشتر شده و از آسیب های فرهنگی و هویتی جلوگیری می شود.

در سالهای اخیر کشور ما مورد هجمه فرهنگی و هویتی قرار گرفته و برخی جوانان درگیر الگوهای رفتاری نامتناسب و مغایر با فرهنگ اصیل و کهن ایرانی و دینی شده اند. برخی از نوجوانان و جوانان ما با علیرغم داشتن هویت ملی و فرهنگی  چند هزار ساله و سابقه اصالت و کهن تاریخی به الگوبرداری از افرادی که هویت فرهنگی آنها و کشورشان شاید به یک قرن هم نرسیده پرداخته اند.

ورزش و تربیت ورزشکاران اخلاقی و پهلوانی منش، نقش برجسته ای در تمایل به هویت ملی، الگوپذیری از نخبگان ورزشی با منش پهلوانی، هویت و انسجام ملی و رشد شخصیتی و اخلاقی جوانان کشور دارد.

بنابراین با توجه به پتانسیل بالای ورزشکاران و تاثیرگذاری آنها بر روی جامعه، لزوم تربیت ورزشکارانی با اخلاق برای جامعه بسیار ضرورت دارد.

این امر از دوران کودکی و در بطن خانواده، مدرسه و باشگاههای ورزشی شروع می شود.

 بیاییم ورزش را ابزاری برای رسیدن به مقاصد صرفا اقتصادی، یا مقاصد سیاسی و منافع کوتاه مدت نکنیم و با نگاهی اخلاق مدارانه و انسان گرایانه و تربیتی، آنرا در خدمت سلامتی، رشد و تعالی ورزش اخلاق مدارانه قرار دهیم؛ زیرا نتیجه ورزش اخلاق مدارانه، جامعه ای شاداب، امن و انسان هایی مهربان و انسان دوست خواهد بود و تقابل ها و آسیب های اجتماعی در پایین ترین حد خود قرار خواهد داشت.

بنابراین از ورزش به عنوان ابزار مهمی برای تربیت و سلامت فرزندانمان و جامعه و به عنوان روشی مناسب برای حفظ از آسیب های روانشناختی، شخصیتی و اجتماعی استفاده نماییم.

امیدواریم توجه به  اخلاق حرفه ای و پهلوانی در ورزش مورد توجه بیشتر مسولان، خانواده ها، مربیان، ورزشکاران و همه ما بیشتر قرار بگیرد.

تهیه کننده: عبدالله فرهنگی (روانشناس بالینی و مسول کمیته روانشناسی هیات پزشکی ورزشی استان گلستان)