بدیهی است عدم تحمل به ورزش دارای طیفی است؛ به این صورت که ممکن از پس از یک فعالیت نسبتاً خفیف خودش را نشان بدهد و یا برای بروز به تمرینات سنگین تری نیاز باشد. این عارضه می تواند در حین ورزش و یا پس از انجام تمرینات بروز یابد.
عوامل مسبب عدم تحمل به ورزش
عدم تحمل به ورزش عمدتاً در پی اختلالات قلب-ریوی به وجود می آید. اختلالات قلبی، از جمله بی نظمی ریتم قلبی (Cardiac arrhythmia) -که آهنگ ضربان قلب غیر عادی می شود- یا اختلالات دریچه ای آئورت در صورت شدید بودن می توانند سبب کوتاهی تنفس ها و در نتیجه عدم تحمل به ورزش شوند. افراد دچار کمر درد حاد و یا مزمن نیز ممکن است محدودیت هایی در انجام فعالیت های ورزشی داشته باشند. زیاده روی در انجام فعالیت های ورزشی و یا کم خوبی (در صورت عدم تشخیص) نیز می توانند از عوامل مسبب عدم تحمل به فعالیت های ورزشی شوند. دلایل دیگر هم می توانند کمبود های مادر زادی آنزیمی عضلات باشد، از جمله سندروم مک آردل، میوپاتی های متابولیک و کمبود کوآنزیم Co-Q10 ناشی از مصرف استاتین ها (داروی کاهنده ی چربی) باشد.
شش علامت نشان دهنده ی عدم تحمل به ورزش
1. خستگی
در حالت عادی، انجام تمرینات شدید و سنگین، اندام های بدن به خصوص عضلات فعالیت بیشتر پیدا خواهند کرد و به تبع آن، نیاز به اکسیژن و نیاز به فعالیت سیستم تنفسی هم بیشتر می شود. در هنگام خستگی، ادامه یافتن تمرینات باعث کاهش عمق تنفس و سرگیجه می شود که این نشانه ی عدم کارآمدی نقل و انتقال اکسیژن در بافت ها است. حال اگر فردی دچار عارضه ی عدم تحمل به ورزش باشد، بروز خستگی در دقایق اولیه ی شروع تمرینات خود را نشان می دهد. جالب است که این خستگی ممکن است در فعالیت های خیلی خفیف مانند خوردن و یا نوشتن هم حادث شود.
علل دیگری که موجب خستگی مفرط در پی فعالیت های ورزشی می شود عبارت اند از کم خونی، اختلالات غده ی تیروئید، حساسیت ها، مصرف الکل و استعمال مواد مخدر.
اقداماتی برای پیشگیری نیز وجود دارند که از آنها می توان به نوشیدن آب در حین و پس از انجام فعالیت های ورزشی اشاره کرد که از خستگی ناشی از کم آبی (دهیدراتاسیون) بدن جلوگیری می کند.
محل انجام فعالیت ورزشی نیز حائز اهمیت است، به این صورت که در فصول گرم سال، ترجیحا فعالیت های فیزیکی باید در سالن هایی با تهویه ی مناسب و یا در موقع صبح که هوا خنک تر است انجام شود.
2. گرفتگی عضلانی
گرفتگی عضلانی در ورزشکاران حرفه ای هم دیده می شود، اما تفاوتی که وجود دارد در شدت و طول دوره ی گرفتگی است. فردی که به خوبی نمی تواند تمرینات ورزشی را تحمل کند، (با فرض گرم کردن کافی قبل از شروع تمرینات) ممکن است حتی چند دقیقه پس از شروع تمرینات هم دچار گرفتگی عضلانی شود و درد را احساس کند که ممکن است تا روز ها به طول بیانجامد. حالت دیگر این است که درد های عضلانی چند ساعت پس از تمرین –مثلا به هنگام خواب– خود را بروز دهند.
3. ضربان غیرعادی قلب
در بعضی موارد ناکارآمدی ضربان قلب موجب عدم تحمل تمرینات در بعضی از افراد می شود. این حالت وقتی اتفاق می افتد که در فعالیت های بدنی نسبتا شدید، متابولیسم اندام ها افزایش یافته، و این افزایش نیازمند گردش خون سریع تر و به تبع ضربان بیشتر قلب می شود. حال اگر در فعالیت فیزیکی شدید، افزایش ضربان قلب اتفاق نیفتد، موجب غیرقابل تحمل بودن فعالیت بدنی برای فرد می شود. عوامل موثر بر ضربان قلب متعدد اند، مانند وزن، سن، سابقه ی بیمار.
4. افسردگی
فعالیت زیاد در کسانی که تحمل بدنی کمی نسبت به فعالیت های فیزیکی دارند، موجب ناخوشی روانی نیز می شود. این افسردگی خود می تواند انرژی را از افراد ربوده و موجب ایجاد یک حلقه ی باطل شود. مواجهه با محدودیت هایی که فرد در انجام فعالیت های بدنی دارد، می تواند باعث آزردگی روانی فرد شود که خود را به صورت نگرانی، نا امیدی، بی هدف بودن و آسیب پذیر بودن نشان می دهد. که البته در این صورت پزشک می تواند با تجویز دارو های ضد افسردگی این عوارض را بهبود بخشد.
5. تغییرات فشار خون
تغییرات فشار خون در افرادی که تحمل خوبی نسبت به فعالیت های ورزشی دارند قابل مشاهده است. که این علامت گاهی در هنگام ایستادن و راه رفتن هم بروز می یابد. مجله ی Hypertension Research پژوهشی را در سال 2007 منتشر کرد که نشان دهنده ی افزایش فشار خون در پی عدم تحمل نسبت به فعالیت فیزیکی بود. به این صورت که پس از شش دقیقه تمرین ورزشی، افرادی که تحمل کمی نسبت به فعالیت بدنی داشتند، فشار خونشان افزایش بیشتری نسبت به گروهی که تحمل قابل قبولی در مقابل فعالیت فیزیکی داشتند، داشت.
6. سیانوز (سیاه شدن اندام های انتهایی و صورت)
تغییر رنگ اندام های انتهایی (مثل نوک انگشتان) و صورت به رنگی متمایل به آبی در پی فعالیت ورزشی، می تواند نشانگر خونی باشد که اکسیژن کافی را در بر ندارد. سیانوز شدن اندام ها یک علامت واضح و جدی است که نیازمند پیگیری و مداخله ی پزشکی است.
تشخیص علل عدم تحمل به ورزش
برای رسیدن به تشخیص دقیق گرفتن شرح حال جامع، معاینه ی فیزیکی دقیق و بعضاً مجموعه ای از بررسی های تشخیصی آزمایشگاهی و پاراکلینیک تخصصی ضرورت می یابد که این کار توسط متخصصین بیماری های داخلی (ترجیحاً استادان دانشگاه) قابل پیگیری است. درصورت نیاز به توضیحات بیشتر به پایگاه الکترونیک http://www.omedclinic.com مراجعه فرمایید.
دکتر سینا اولیا.پزشک عمومی-فصلنامه داخلی هیأت پزرشکی ورزشی استان یزد