بیماری ها همواره سلامت انسان را به مخاطره می اندازند، گرچه در طول حیات بشری تغییراتی در نوع، شیوع و بروز آنها روی داده است. دیر زمانی نمی گذرد که بیماری های عفونی مانند وبا، آبله و…..در صدر علل مرگ ومیر انسان قرار داشتند. لیکن با پیشرفت علم و تکنولوژی و ارتقاء سطح  زندگی و شهر نشینی، بیماری های دیگری جای آنها را گرفتند. بیماری هایی که حاصل کم تحرکی همراه با مصرف  نمک، شکر، غذاهای چرب، استرس های فراوان و آلودگی های زیست محیطی بودند. یکی از مهمترین آنها دیابت نوع 2 می باشد که سبب اختلال در عملکرد وساخت هورمون انسولین (مقاومت به انسولین)  می شود. انسولین باعث ورود قند یا گلوکز به داخل سلول می شود تا در سوخت وساز سلولی بکار رود. کم تحرکی و چاقی ازمهمترین عوامل شیوع روز افزون این بیماری می باشد که عواقب و تبعات آن در اجتماع بر کسی پوشیده نیست.              

اثبات شده که تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی در پیشگیری و کنترل این بیماری نقش اساسی دارد. سعی ما در این مقاله، تعریف فعالیت فیزیکی و ورزش، انواع و اثرات آن بر افراد ویا سبک، ارزیابی های قبل از شروع ورزش واختلالات در حین ورزش برای افراد و یا سبک می باشد.

فعالیت فیزیکی شامل حرکات بدنی است که منجر به انقباضات عضلانی و افزایش مصرف انرژی می شود. در حالیکه ورزش زیر مجموعه ای از فعالیت های فیزیکی است که هدف آن ارتقاء تناسب فیزیکی (قلبی - عروقی - قدرت عضلانی و انعطاف پذیری) است.

دو نوع ورزش وجود دارد: ایروبیک (هوازی) ومقاومتی

ورزش ایروبیک، حرکات مداوم، تکراری و ریتمیک گروهی از عضلات بزرگ و یکسان (همانند) است که حداقل 10دقیقه تداوم داشته باشد، مانند شنا کردن - پیاده روی و دوچرخه سواری ورزش ایروبیک وقتی با شدت و فرکانس مناسب انجام شود، تناسب قلبی _عروقی را افزایش می دهد.

شدت این ورزش براساس حداکثر ضربان قلب در یک دقیقه در طی ورزش شخص می شود حداکثر ضربان قلب بستگی به سن دارد وبا این فرمول محاسبه می شود(22- سن )

بعنوان مثال یک فرد 40ساله می تواند حداکثر ضربان قلب خود را به 180ضربه در دقیقه برساند ورزش ایروبیک هنگامی شدید است که ضربان قلب فرد به بالاتر از70 درصد ماکزیمم ضربان او برسد. اگر این افزایش به 50 تا 70 درصد برسد، شدت متوسط محسوب می شود.

ورزش های مقاومتی (ایزوتونیک)موجب تناسب عضلانی می شود. که شامل قدرت استقامت عضله (توانایی عضله در تداوم انقباض بدون خستگی) است، مانند دمبل زدن و شنا سوئدی. این ورزش هنگامی شدید است که فرد بیش از 75 درصد از ماکزیمم نیروی خود (نیرویی که می تواند در یک برهه زمانی ایجاد کند) صرف کند و اگر این مقدار بین 50تا75 درصد باشد متوسط محسوب می شود.

اثرات ورزش

اثرات حاد یا فوری

فعالیت فیزیکی باعث افزایش جذب گلوکز یا قند به داخل عضلات می شود که با افزایش شدت فعالیت فیزیکی تناسب دارد. انقباضات عضلانی، انتقال گلوکز به داخل سلولهای عضلانی را با مکانیسمی که به انسولین نیاز ندارد افزایش می دهد. در حالت استراحت عضلانی جذب گلوکز وابسته به انسولین می باشد. فعالیت فیزیکی عملکرد سیستمیک انسولین را به مدت 2تا72ساعت بهبود            می بخشد.

اثرات مزمن یا در دراز مدت ورزش: عملکرد انسولین، کنترل قند خون و اکسیداسیون اسیدهای چرب و ذخایر آن در عضلات را بهبود می بخشد. کلسترول LDL(چربی بد) کاهش می دهد افزایش (HDL)چربی خوب هر چند اندک را موجب می شود.

پرفشاری خون مخصوصا سیتولیک نیز کاهش می یابد. ورزش و تناسب بدنی حاصل از آن، مرگ ومیر بیماری های قلبی عروقی و در کل هر نوع مرگ و میر مرتبط با دیابت را کاهش می دهد. ورزش باعث بهبود افسردگی شده، کیفیت زندگی و اعتماد به نفس افراد دیابتیک را ارتقاء می دهد. ورزش می تواند بروز ریسک عوارض دیابت مانند نوروپاتی (آسیب به اعصاب) ورتبنوپاتی (آسیب به شبکیه چشم) و نفروپاتی (آسیب کلیه)را کاهش دهد. 

دکتر سید حسین خلیل زاده

فوق تخصص غدد بزرگسالان

استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد