درهر ثانيه يك نفر به بيماري سالك مبتلا مي شود و سالانه بالغ بردو ميليوننفر به اين بيماري مبتلا مي شوند در حال حاضر 10 ميليون نفر در دنيا از اينبيماري رنج مي برند .
بالغبر 90% موارد در كشورهاي افغانستان، پاكستان، ايران، عراق، سوريه، اردن،الجزاير، تونس، مراكش و عربستان سعودي (دنياي جديد ) برزيل و پرو (دنيايقديم )مشاهده مي شود.
18880 مورد سالك درسال 1391 در ايران ثبت و گزارش شده است.
عامل بيماري زا و راه انتقال
سالكيك بيماري پوستي است كه توسط انگل تك‌سلولي به نام ليشمانيا ايجاد ميشودكه در ايران دو نوع سالك ناشي از ليشمانيا ماژور و ليشمانيا تروپيكا و جوددارد كه بيش از 70% موارد سالك در ايران به دليل ليشمانيا ماژور مي باشد.اين بيماري توسط گزش پشه خاكي از حيوانات آلوده (جوندگان و سگ) و يا انسانمبتلا به انسان سالم منتقل ميشود و علايم بيماري معمولاً 3 ماه تا يكسالبعد از گزش ظاهر مي‌گردد.
شكل انگل در داخل بدن انسان
شكل انگل در داخل بدن پشه
علائم باليني
پساز چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاكي آلوده ، برجستگي كوچك قرمز رنگيظاهر شده كه بتدريج بزرگ و بزرگتر شده و مركز آن زخم مي گردد .تعداد ضايعاتمعمولا يكي است ولي ممكن است متعدد باشد . در سالك ناشي از ليشما نياماژور ترشحات چركي در روي زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است كهبه همين دليل به آن نوع مرطوب گفته مي شود.
درسالك ناشي از ليشمانيا تروپيكا ضايعه معمولا بدون ترشح و جرك است لذا بهآن نوع خشك مي گويند. احتمال عفونت ثانويه با باكتري ها نيز وجود دارد كهدر بيمار ايجاد عوارض منتشر كند وضايعات معمولا بدون درد و خارش است.
تعاريف بيماري
مورد مشكوك :
وجود پاپول یا هر نوع ضایعه پوستی منطبق با علائم بالینی به خصوص در نقاط باز بدن كه بیش از 14 روز طول كشیده باشد.
مورد محتمل :
مورد مشكوك به همراه وجود سابقه اپیدمیولوژیك در منطقه، یا سابقه ابتلا به سالك درهمان محل و احتمال عود آن
مورد قطعی :
دیدن انگل در اسمیر تهیه شده از ضایعه پوستی
كشت مثبت انگل یا نتیجه مثبت آزمایشات تخصصی دیگر (مانند PCR و.... ) كه در آزمایشگاههای تخصصی ( رفرانس ) انجام می شود.
درمان
درمانسالك به دو صورت موضعي و سيستميك انجام مي پذيرد. جهت درمان موضعی تزریقداخل ضایعه گلوکانتیم هفته ای یک بار و کرایوتراپی هر دو هفته یک بار انجاممي گیرد. در صورت در دسترس نبودن هر يك، ديگري با روش ذكر شده به كار ميرود كه حداكثر 12 هفته كاربرد دارد. درمان سیستمیک شامل تزریق عضلانیگلوکانتیم می باشد كه در سالك ناشي از ليشمانيا ماژور 2 هفته و درسالك ناشياز ليشمانيا تروپيكا 3 هفته مي باشد.
در موارد زیر بايد از درمان سيستميك استفاده شود:
- ضایعات صورت
- 5 ضایعه یا بیشتر
- قطر ضایعه بزرگتر از 3 سانتیمتر
- اشکال اسپیروتریکویید(ندول هاي زيرجلدي)
- ضایعه روی مفصل
- موارد عود یا شکست درمان
در غير اين صورت درمان موضعي انجام خواهد شد.
تانك كرايوجهت درمان سالك
پيشگيري و كنترل
1. ارتقاء آگاهي جامعه در مورد اهميت سالك، راه هاي انتقال و اقدامات پيشگيري كنندهبا استفاده از روش هاي مناسب آموزشي
2. استفاده از پشه بند، توري و پرده با منافذ ريز و آغشته به سم دلتامترين به خصوص در هنگام غروب و در طول شب
3. استفاده از لباس هاي كاملاً پوشيده با آستين هاي بلند و شلوار بلند به خصوص هنگام غروب و در طول شب.
4. استفاده از صدا و سيماي استاني جهت ارتقاء آگاهي جامعه
5. استفاده از پمادهاي دوركننده حشرات به خصوص در هنگام غروب و در طول شب
6. عدم رفت و آمد به مناطق آلوده در هنگام غروب و در طي شب
7. جمع آوري به موقع زباله ها و نخاله هاي ساختماني و امثال آن ها به مكاني با فاصله مناسب از اماكن مسكوني
8. تخريب خانه هاي مخروبه و انتقال نخاله ها به مكاني با فاصله مناسب
9. عدم نگهداري دام ها در نزديكي مناطق مسكوني
10. كنترل جمعيت جوندگان
11. از بين بردن سگ هاي ولگرد
12. بيماريابي فعال در كانون هاي شهري و كانون هاي جديداً آلوده
13. بروز ضايعه پوستي كه بيش از 14 روز طول كشيده باشد، مشكوك به سالك است و بايد بررسي شود.
14. تداوم و تكميل دوره درماني
15. رعايت پانسمان محل زخم تا زمان بهبود به نحوي كه روي زخم باز نباشد.
16. پاستوريزه كردن كودها
17. عدم ساخت اماكن مسكوني و مجتمع هاي صنعتي، سياحتي و ورزشي در مجاورت لانه هاي جوندگان
منبع:
راهنماي مراقبت ليشمانيوز احشايي (كالاآزار ) در ايران
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
معاونت بهداشت
مركز مديريت بيماريهاي واگير
اداره بيماريهاي قابل انتقال بين انسان و حيوان