روابط بین فردی

مقدمه

ارتباط بين فردي

تعريف : فرآيندي است كه به وسيله آن اطلاعات و احساسات خود را از طريق پيام هاي كلامي و غيركلامي با ديگران در ميان مي گذاريم. اين تونايي موجب تقويت رابطه گرم و صميمي ما با ديگران به ويژه اعضاي خانوده مي شود و سلامت رواني و اجتماعي ما را بيش از پيش فراهم نموده و به قطع روابط ناسالم ما منجر خواهد شد.

  انواع ارتباط : 

1)      ارتباط كلامي : تمامي جنبه هاي گفتار، يعني زبان و ابزارهاي كلامي را شامل مي شود كه در آن چگونگي صحبت كردن از جمله، سرعت كلام، تن و آهنگ صدا نيز مطرح است .  

2)       ارتباط غيركلامي : به ساير فعاليت هاي گفته مي شود كه كاركرد ارتباطي دارند، مثل حالت چهره ( چشم ، ابرو، گزيدن لب ، ... ) ژست ها و حركات بدني كه به آن «زبان بدن» هم مي گويند .

در روابط بین فردی گوش دادن اهمیت زیادی دارد. زیرا از طریق این مهارت می توانیم ضمن احترام گذاشتن به فرد مقابل،وی را به ادامه ی تعامل تشویق نموده و در نتیجه اطِلاعات بیشتری کسب نماییم. مثلاً یک مدیر موفق، برای تضمین اطّلاعات صعودی (از زیردست به بالا دست ) از مهارت گوش دادن استفاده می نماید؛ چرا که توانایی خوب گوش دادن مدیر می تواند،برای آنکه زیردستان به گزارش پیام ها ادامه دهند،جو اعتماد به وجود آورد. در عین حال برای ایجاد و حفظ روابط خوب و مطلوب و جلوگیری از اختلاف نظرها،کشمکش ها و سود تفاهم باید دقیق شنیدن را آموخت و بکاربست.

گوش دادن فعال:

گوش دادن در تعاملات اجتماعی به دو معنا به کار می رود.گوش دادن فعال اولین معنا می باشد.این فن اصولاً بر منعکس نمودن احساسات طرف مقابل تکیه دارد.برای اجرای این کار باید حداکثر استفاده را از حواس خود(شنوایی،بینایی)به عمل آوریم.روی آنچه شخص مقابل احساس می کند و بر زبان می آورد متمرکز شویم و با هدف درک کردن به او گوش دهیم.باید توجه نمود گوش دادن فعال ما زمانی نمایان می شود که رفتارهایی انجام دهیم که حاکی از توجه ما به طرف مقابل است.دومین معنا گوش دادن منفعل است.این نحوه ی گوش دادن بر جنبه های پنهان رفتار شنونده اطلاق می شود.مثلا ممکن است بطور پنهانی و بدون فرستادن پیام های کلامی و غیر کلامی، به صحبت های شخص مقابل گوش فرادهیم.

بنابراین در گوش دادن منفعل بدون آنکه رفتار خاصی انجام دهیم که نشانه ی توجه ما به دیگران است،اطلاعات آنان را جذب می کنیم.

درروابط بین فردی ما با مهارت گوش دادن فعال که شامل پیام های کلامی و غیر کلامی است سرو کار داریم .لذا برای کسب این مهارت باید رفتارهای کلامی و غیر کلامی آن را بشناسیم.پیام کلامی مانند بیان استنباط خود نسبت به نقطه نظرهای اصلی و احساسات گوینده با لحنی دوستانه، و پیام های غیرکلامی مانند تصدیق سخنان طرف سخنان طرف مقابل با استفاده از حالات چهره می باشند.بنابراین با توجه به مطالب فوق گوش دادن را اینطور تعریف می نماییم: گوش دادن عبارت است از"فرآیند شنیدن و انتخاب،جذب و سازماندهی،و به خاطر سپردن و دادن پاسخهای مشخص به محرک های شنیداری و غیرکلامی" .در این تعریف تاکید بر دریافت و فهم درست از علایم کلامی و غیرکلامی است.

الف)علایم کلامی:

یکی از نشانه های اصلی خوب گوش دادن در تعاملات اجتماعی استفاده از علایم کلامی است.این علایم به صورت تصدیق،تحسین،انعکاس احساسات،تعبیر و تفسیر کردن و .... در گفتار ما ظاهر می شود.

بهره مندی از گفتار در تعاملات اجتماعی باید متعادل و متناسب با وضعیت و احوال شخص مقابل باشد ؛زیرا افراط و تفریط در گفتار یا پرسش سئوالات نابجا،باعث بی انگیزه شدن طرف مقابل به ادامه تعامل ،از بین رفتن جواعتماد ودر نتیجه عدم کسب اطلاعات دریافتی کافی می شود.

۱)   تصدیق:

این نوع از علایم کلامی شامل کلمات و عباراتی است که نشانه ی تایید یا موافقت با اعمال و گفتار طرف مقابل است. از تصدیق برای تقویت قسمت های مهم گفتار طرف تعامل و جهت دادن به آن استفاده می نماییم.نمونه های آن عبارتند از "بله" ، "درسته"، "همینطور است که شما می گویید" و صدای غیر لغوی مانند "اهوم".

۲)   تحسین:

تحسین هم مانند تصدیق نوعی تقویت مثبت است.ولی فراتر از یک تایید ساده یا توافق با گفتار و اعمال طرف مقابل است.از انواع تحسین کلامی می توان به عباراتی مانند "آفرین!"،"چه جالب!"،"ادامه بده"،"عالیه" اشاره نمود که متناسب با وضعیت به کار می روند.

۳)انعکاس احساسات:

انعکاس احساسات نوعی همدردی(شاخه ای از مهارت زندگی است)به حساب می آید و کاربرد آن زمانی است که شخص مقابل نیاز به یک همدرد برای کسب آرامش دارد.مثلا وقتی کسی ناراحت،عصبانی وآشفته حال است،باید از این فن استفاده نمود.برای بازگرداندن احساسات باید به دقت به صحبت های طرف مقابل گوش فرادهیم تا از نیازها و مسائل اصلی او با خبر شویم وگفتار خود را براساس آن نیازها تنظیم نماییم.

۴)تعبیر و تفسیر کردن:

با استفاده از گنجینه لغات شخصی خود،مطالبی را که شنیده ایم برای گوینده تفسیر می کنیم.با این کار مطمئن می شویم که مطمئن می شویم که سخنان وی را درست فهمیده ایم و همچنین نشان می دهیم که در طول تعامل با دقت به سخنانش گوش داده ایم.

5)  گوش دادن فعال:

گوش دادن به شنيدن فرق دارد، چرا كه شنيدن امري است غيرارادي و شامل تمام صداهايي مي شود كه همواره از محيط دريافت     مي كنيم.

گوش دادن فعال مهارتي است كه فرد با كسب آن، مي آموزد چگونه به پيام هاي كلامي و غيركلامي گوينده توجه نمايد تا درك معاني و فهم احساسات دقيق تر حاصل شود، كه اين امر موجب تقويت روابط بين فردي را فراهم مي آورد.



6) اهميت دادن:

يعني بتوانيم به احساسات نيازها، و خواسته هاي فرد مقابل توجه نشان دهيم. زماني روابط بين فردي تقويت مي شود كه با توجه به توان و ظرفيت خود در مقابل عملكردهاي ديگران رفتار مناسبي داشته باشيم .



7) سؤال كردن:

پرسيدن از رايج ترين و در عين حال ساده ترين مهارت هاست. زيرا پرسيدن علاوه بر شفاف سازي پيام، موجب برانگيختن تفكر افراد مي گردد. به خاطر داشته باشيم طرح سؤالات مكرر، به قصد مچ گيري ، نه تنها به تقويت رابطه بين فردي كمك نمي كند، بلكه موجب تضعيف و مختل شدن آن نيز مي شود.

8) احترام گذاشتن:

يعني پذيرفتن و گرامي داشتن بي قيد و شرط ديگران.

با ديگران به گونه اي رفتار كنيم كه احساس نمايند برايشان ارزش و احترام قائل هستيم. يكي از نشانه هاي احترام گذاشته رعايت قواعد و مقررات موقعيتي است كه در آن قرار مي گيريم.



9) ابراز وجود:

از مهارت هاي مهم در برقراري ارتباط، ابراز وجود است كه شامل بين افكار، احساسات، اعتقادات و حقوق خويش است، به گونه اي كه در ديگران ايجاد مقاومت و ناراحتي ننمايد.

بديهي است افراد خجالتي و كمرو در ابراز وجود بيش از ديگران با مشكل مواجه هستند.



10) نه گفتن:  

مهارتي است كه فرد بتواند در مقابل درخواست نابه جاي ديگران از كلمه نه استفاده كند. كساني كه از قدرت نه گفتن عاجز باشند همواره در روابط بين فردي خود با مشكل مواجه شده و از ارتباط خود احساس امنيت و خرسندي نمي كنند.



11) كار گروهي:    

از ويژگي هاي كار گروهي تقويت همكاري، هم فكري همدلي و هماهنگي بشتر بين اعضاي گروه مي باشد. اين خود تقويت روابط بين فردي اعضاي گروه را بيش از پيش فراهم مي نمايد.

ب)علایم غیر کلامی:

پاسخ های غیر کلامی نیز نقش مهمی در گوش دادن بازی می کنند.برخی از این رفتارها نشانه ی توجه به گوینده و برخی هم نشانه ی بی توجهی به اوست که باید به آنها اهمیت داد.از علایم غیر کلامی رایج می توان به "تکان دادن سر"،"حالات چهره"،"وضعیت بدنی"،"تماس چشمی مستقیم" اشاره نمود که در ذیل به تفسیر اجمالی این موارد می پردازیم.

۱) تکان دادن سر: سر تکان دادن در مذاکره،علامت توجه به گفته های طرف مقابل است.این مساله باعث تشویق گوینده به ادامه ی تعامل ودر نتیجه کسب اطلاعات بیشتر توسط ما می شود.  

2) حالات چهره : حالت چهره بیانگر هیجانات درونی ما می باشد که نسبت به صحبت های شخص مقابل ابراز می کنیم.مانند "بالا انداختن ابروها" که نشانه ی تعجب شنونده است.

۳) وضعیت بدن:  وضعیت بدن می تواند ،معرف نگرش های مثبت و منفی و سطح هیجانات و تمایات باشد.لذا باید به نحوه ی نشستن یا ایستادن بسیار توجه نمود؛زیرا طرف تعامل از وضعیت بدنی ما تصمیم به ادامه یا قطع مذاکره می گیرد.

۴) تماس چشمی مستقیم:  نشانه ی گوش دادن به گفته های طرف مقابل است.حال اگر شنونده باشیم بیش از وقتی که صحبت می کنیم از نگاه استفاده می نماییم و نسبت به گوینده نگا ه های طولانی تری داریم.

عوامل تأثيرگذار در روابط بين فردي

كاركردهاي روابط بين فردي

 -  موجب كسب و حفظ موقعيت و جايگاه افراد نزد ديگران مي شود.

  - افراد به درستي و نادرستي عملكرد خود و ديگران بيشتر پي مي برند.

-  موجب افزايش توانايي افراد براي مقابله با ناسازگاري ها و مشكلات زندگي مي شود.

-  آرامش روحي و امنيت رواني بيشتر افراد را فراهم مي آورد.

-  فرصتي به وجود مي آورد تا افراد چيزهاي جديدي ياد بگيرند و افق ديدشان را وسعت ببخشند .

  -  موجب احساس مسؤوليت بيشتر افراد نسبت به يكديگر مي شود.  

-  باعث تقويت احساس همدلي، همكاري ، هماهنگي و همفكري افراد با ديگران مي شود.

توصيه هايي براي تقويت روابط بين فردي

1)   محيط را آماده برقراري ارتباط نماييم و سعي كنيم در ارتباط، شروع كننده خوبي باشيم مثل يك سلام و احوالپرسي گرم و فشردن دست فرد مقابل.

2)  در برقراري ارتباط به شرايط، موقعيت و شخصيت افراد توجه كنيم و متناسب با آن رفتار نماييم. مثلاً نحوه برقراري ارتباط ما با كودكان، سالخوردگان، بيماران و يا در جشن عروسي، مجلس عزا مي بايست متفاوت از يكديگر باشد.

3)  هنگام صحبت كردن سخنان يكدگير را قطع نكنيم.

4)  براي تقويت ارتباط، از پراكنده گويي، پرگويي و مقدمه چيني زياد پرهيز نماييم.

5)  بدانيم، گوش دادن فعال نيازمند كسب مهارت بوده و به انرژي و تعهد نيازمند است.

6)  هنگام حضور در مكان هاي جديد ابتدا به دنبال آشنايان باشيم، سپس افرادي را جستجو كنيم كه با آن ها راحت تر مي وان ارتباط برقرار كرد.

7)  در ارتباط بين فردي علاوه بر كدام، از روش هاي غيركلامي مانند ( گوش دادن ـ نگاه كردن ـ استفاده از ژست ها وچهره ها ـ ايما و اشاره و ...) به خوبي استفاده.  

8)  براي ادامه يك ارتباط خوب از تمجيد و تحسين مناسب و به جا استفاده كنيم. مانند(خوشحالم با شما هم صحبت شدم - خيلي خوب گفتيد ـ آفرين من هم با نظر شما موافقم و ...  )

9)  از تحقير و سرزنش و توهين ديگران خودداري كنيم. مانند (تو اصلاً نمي فهمي ـ هنوز بچه هستي ـ بگو بزرگترت حرف بزنه و ...)

10)  در صورت قطع ارتباط، تنها ديگران را مقصر ندانسته و خود براي ارتباط مجدد پيش قدم شويم.

11)  هنگام صحبت از قضاوت در مورد رفتار گوينده اكيداً پرهيز كنيم. مانند (اگر اين كار را نمي كردي، اين طور نمي شد ـ خب ، تقصير خودت بوده و ...) به جاي استفاده از اين عبارت مي توانيم بگوييم:  

بهتره مسئله را يك بار ديگر مرور كنيم.

12)  با احترام به ديگران، احترام خود را تضمين نماييم.

13)  براي مقابله با كمرويي و خجالت افراطي مي توان ازافراد آگاه و متخصص (مشاورف روانشناس) كمك گرفت.

14)  از افراد و يا مكان هايي كه در آن جا دچار مشكل مي شويم، فهرستي تهيه كرده و با كمك گرفتن از ديگران (به ويژه متخصصين) به فكر حل آن ها باشيم.

15)  سعي كنيم با برقراري ارتباط خوب و مؤثر در خانواده، الگوي مناسبي براي ديگر اعضاي خانواده باشيم.

16)  در صورت روبه رو شدن با نظر مخالف ديگران بهتر است با تحمل آن در تقويت رابطه ي بين فردي خود تلاش نماييم.

17)  در مواقع عدم امكان ارتباط حضوري از ديگرابزارهاي ارتباطي مانند تلفن زدن، نامه نوشتن و.... در تقويت ارتباط مناسب خود با ديگران تلاش نماييم.

18)  افرادي كه در برقراري و ايجاد ارتباط ضعيف هستند به كارهاي گروهي (ورزشي، فرهنگي ، اجتماعي و...) راهنمايي كنيم .

19)  با شركت در مكان هاي اجتماعي ( جشن ها و سخنراني ها و مراسم مختلف در مساجد و مدارس و مكان هاي عمومي) در تقويت ارتباط خود با ديگران تلاش نماييم.

20)  با آگاهي از حقوق خود و ديگران در روابط بين فردي از سوء استفاده هاي احتمالي پيشگيري نماييم.

21)   توانمندي ها و مهارت هاي ارتباطي خود را شناخته و در عمل به كار بگيريم. مانند (شوخي و طنز به جا و ... )

22)  افراد خانواه، دوستان خود را با اسم كوچك وپسوندهاي زيبا صدا بزنيم. مانند (پسرم ـ عزيزم ـ دختر گلم ـ همسر گرامي و...)

23)  شنونده ي خوبي براي ديگران باشيم و آن ها را تشويق نماييم راجع به خودشان صحبت كنند . مانند (نظر شما چيست؟ - شما چه فكر مي كنيد؟ - احساس خوبت را بگو و...)

نتیجه گیری:

اگرچه ما می توانیم ، بدون استفاده از هر گونه علایم کلامی و غیر کلامی،به صحبت های دیگران گوش فرادهیم؛اما بهتر آن است که این موضوع را به طرف مقابل نشان دهیم.لذا هم پاسخ های کلامی و هم غیرکلامی در گوش دادن فعال نقش موثری دارند.در حقیقت علایم کلامی وغیر کلامی گوش دادن فعال طوری در هم آمیخته اند که اگر یکی از این دو کانال ارتباطی گویای عدم توجه ما باشند،طرف مقابل آن را حمل بر گوش ندادن ما می کند .

     تدوین و گردآوری:  احسان فکور

مسئول کمیته روانشناسی هیات پزشکی ورزشی استان زنجان

روان شناس ومدرس دانشگاه