چکیده

هدف از پژوهش حاضر مقایسه برخی مهارتهای روانی بازیکنان ثابت و ذخیره ورزشهای گروهی دانشگاه الزهرا کرمان بود.جامعه آماری این تحقیق را تمامی دختران شرکت کننده در المپیاد ورزشی سال 1392 تشکیل می دهد که جمعا 100 نفر در رشته های بسکتبال،والیبال،فوتسال و هندبال بودند.ازمیان نفرات ثابت تیم،15 نفر به صورت هدفمند و 15 نفر بصورت تصادفی ساده از افراد ذخیره انتخاب شدند.به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه ارزیابی مهارتهای روانی انستیتوی ورزش استرالیای جنوبی (SASI) استفاده شد.نتایج بیانگر پایین تر بودن مهارت انگیزشی(5%≥p) و بالاتر بودن مهارت تمرکز(5%≥p) در افراد برتر است.در دیگر مهارتهای روانی بین افراد ثابت و ذخیره تفاوت معناداری مشاهده نشد(5%≥p).با توجه به این یافته ها می توان گفت تمرکز و تصویرسازی در موفقیت ورزشکاران دانشگاه الزهرا اهمیت بیشتری داشت.لازم است در برنامه ریزی و آماده سازی تیمها در رقابتها مورد توجه مربیان قرارگیرد.

مقدمه

یکی از مهمترین ابعاد علمی ورزش بحث روانشناسی است.بطورکلی اجرای بهینه مهارتهای ورزشی به آمادگی جسمانی،مهارتی و روانی وابسته است.از آنجا که فاصله بین قهرمانان به چند هزارم ثانیه و چند میلی متر کاهش پیداکرده است تفاوت عملکرد قهرمانان بیش از هر زمانی به آمادگی روانی وابسته است.باپیشرف علم روانشناسی بحث مهارتهاي رواني در اجرای مهارتهای ورزشی اهمیت بسزایی پیداکرده است.موفقیت یا عدم موفقیت ورزشکاران زبده به بالا بودن سطح مهارتهای روانی آنها بستگی دارد.انگیزش به مجموعه ای از عوامل شخصیتی و متغیر های اجتماعی گفته می شود و زمانی که وظیفه ای بر عهده فرد گذاشته می شود و هنگامی که در تلاش برای کسب برتری در مسابقه ارزیابی می شود و موجبات شرکت فرد رادر آن فعالیت فراهم می سازد.مهمترین عامل دخیل در ورزشها لذت درونی از تمرین جسمانی است و ورزشکاران در مقایسه با غیر ورزشکاران انگیزه پیشرفت بالاتری دارند.تمرکز یکی از مهارتهای اساسی در عملکرد بهینه ورزشی است.تمرکز توجه باریک شده یا تثبیت توجه بر محرک مورد نظر و قدرت حفظ آن است.برای انجام هرچه بهتر مهارت لازم است ورزشکاران ، محدوده بهینه انرژی روانی خود راپیداکنند.این محدوده در ورزشهای مختلف متفاوت است.در برخی ورزشها انرژی روانی بالایی نیاز است.در بعضی ورزشها تنش و فشار روانی ممکن است زیاد باشدکه ممکن است بر عملکرد ورزشی اثر منفی داشته باشد. تقیان(1380) درپژوهش خود به این نتیجه دست یافت که میزان مهارت انگیزش در بازیکنان غیر برتر بطور معناداری بیشتر از بازیکنان برتر است ولی دیگر مهارتهای روانی شامل تمرکز،اعتماد بنفس،کنترل حالتهای روانی،تصویرسازی ذهنی و هدف گزینی در بازیکنان برتر بطور معناداری بیشتر از بازیکنان غیر برتر بود.هادی(1381)با استفاده از پرسشنامه SASI مهارتهاي بازيكنان نخبه رشته هاي منتخب ورزشی شرکت کننده در مسابقات پسر مدارس متوسطه را مقایسه کرد.طبق نتایج بدست آمده بین مهارتهای روانی بازیکنان رشته های انفرادی و گروهی تفاوت معناداری وجود ندارد.بین مهارتهای انگیزش،اعتماد بنفس،تمرکزتصویرسازی و هدفمندی بازیکنان رشته های مختلف تفاوت معناداری وجود ندارد.اصلانخانی و شهیدی(1375) در مقایسه ویژگیهای روانشناختی دانشجویان ورزشکار و غیر ورزشکار دریافتند شرکت در فعالیتهای بدنی بارشد مهارتهای روانی مورد مطالعه رابطه مثبت دارد.همه مهارتهای روانی ورزشکاران بالاتر از غیر ورزشکاران بودند بغیر از مهارت انگیزش که اختلاف در دو گروه معنادار نبود.باتوجه به تحقیقات انجام شده هدف از انجام این پژوهش بررسی برخی عوامل روانی موثر بر موفقیت دانشجویان تربیت بدنی دانشگاه الزهرا کرمان بود که مربیان در اجرای برنامه های تمرینی آمادگی روانی آنان را برای رسیدن به اوج اجراهای ورزشی یاری دهند.

روش شناسی

جامعه آماری این تحقیق را تمامی دختران شرکت کننده در المپیاد ورشی 1392 که در تیمهای دانشگاه الزهرا کرمان عضویت داشتند راتشکیل می دادند.جمعا 100 نفر در رشته های بسکتبال،والیبال، فوتسال و هندبال بودند.از میان نفرات ثابت تیم، 15 نفر بصورت هدفمند و 15 نفر بصورت تصادفی از افراد ذخیره انتخاب شدند.

ابزار جمع آوری اطلاعات

به منظور مقایسه مهارتهای روانی آزمودنیها از پرسشنامه ارزیابی مهارتهای روانی انستیتوی ورزشی استرالیای جنوبی(SASI) استفاده شد.این پرسشنامه را دو روانشناس استرالیایی به نامهای گراهام وینتر و کتی مارتین(1993)طراحی کردند و دارای 60 سئوال 5 گزینه ای است که بر اساس مقیاس لیکرتارزش گذاری شده است.6مهارت روانی اندازه گیری شده در این پرسشنامه عبارتند از انگیزش، تمرکز،اعتماد بنفس،کنترل حالتهای روانی، تصویر سازی ذهنی و هدف گزینی.واعظ موسوی (1379)در تحقیق از این خود ازاین پرسشنامه برای ورزشکاران تیمهای ملی کشور اعزامی به مسابقات المپیک سیدنی استفاده کرد و روایی و پایایی آن را محاسبه نمود.وی گزارش کرد بین پرسشهایی که انگیزش،تمرکز،اعتماد بنفس،کنترل حالتهای روانی، تصویر سازی روانی و هدف گزینی را می سنجد هماهنگی درونی وجود دارد و کمترین ضریب پایایی 6901/0 و بیشترین ان 8923/0 است.

روش اجرا

روش انجام این پژوهش از نوع توصیفی است که به منظور بررسی مقایسه ای مهارتهای روانی بین دو گروه دختران ثابت و ذخیره تیم انجام شد.پس از انجام تمرین برای انجام این پژوهش، ابتدا توضیحاتی راجع به هدف پژوهش و روش تکمیل پرسشنامه به آزمودنیها داده شد.سپس پرسشنامه به ازمودنیها داده شد تا توسط انها تکمیل شود.نتایج داده های بدست امده با استفاده از روشهای امار توصیفی (میانگین،انحراف استاندارد) و ازمون استنباطی(آزمون t)تجزیه و تحلیل شد.همچنین جهت بررسی تفاوت متغیرهای روانی در دو گروه افراد ثابت و ذخیره از ازمونهای t گروههای مستقل استفاده شد.

نتایج

جدول 1 شاخصهای توصیفی متغیرها در گروه افراد فیکس و ذخیره را نشان می دهد.همانگونه که در نتایج مشاهده می شود گروه افراد ثابت بالاترین میانگین (20/45) در بین متغیرهای مهارت روانی مربوط به متغیر تصویرسازی ذهنی و پایینترین میانگین (14/33) مربوط به متغیر کنترل حالتهای روانی است.درگروه افراد ذخیره ، بالاترین میانگین (24/43) در بین متغیرهای مهارت روانی مربوط به متغیر انگیزش و پایینترین میانگین(18/21) مربوط به متغیر تصویرسازی ذهنی است. نتایج مربوط به ازمون t در مورد مقایسه میانگین متغیرهای مهارت روانی در گروه جدول 2 نشان داده شده است که بیانگر تفاوت معنادار(05/0 ) متغیر انگیزش در دو گروه است و پایینتر بودن انگیزش در دو گروه افراد ثابت و بالا بودن آن در گروه افراد ذخیره را نشان می دهد.همچنین در متغیر های تمرکز و تصویرسازی ذهنی بین دو گروه تفاوت معناداری (01/0 ) وجود دارد. این تفاوت نشان دهنده بالا بودن میزان تمرکز و تصویرسازی ذهنی در افراد ثابت تیم و پایین بودن آن در افراد ذخیره است.تفاوت معناداری در دیگر متغیرهای روانی مشاهده نشد.

جدول 1- شاخصهای توصیفی افراد ثابت و ذخیره تیم

جدول 2- نتایج آزمون t برای مقایسه میانگین مهارت روانی در دو گروه افراد ثابت و ذخیره

بحث و نتیجه گیری

هدف از انجام این پزوهش عبارت بود از مقایسه برخی مهارتهای روانی موثر برموفقیت ورزشکاران دانشگاه الزهرا کرمان که در مسابقات المپیاد ورزشی دانشگاههای سراسر کشور حضور داشتند.نتایج پژوهش حاضر بیانگر تفاوت معنادار(05/0 ) در متغیر انگیزش بین دو گروه است که پایینتر بودن انگیزش در گروه افراد ثابت تیم و بالاتر بودن آن در گروه افراد ذخیره را نشان می دهد.اصلانخانی و شهیدی(1375) در تحقیق خود نشان دادند بین ورزشکاران و غیر ورزشکاران در مهارت انگیزش اختلاف معناداری وجود ندارد.همچنین تقیان(1380) نیز در مقایسه مهارتهای روانی بازیکنان دختر برتر و غیر برتر به این نتیجه دست یافت که میزان مهارت انگیزش در بازیکنان غیر برتر بطورمعناداری بیشتر از بازیکنان برتر است.مغایر با یافته های پژوهش حاضر، کروکاس(1991)ضمن بررسی عوامل روانشناختی موثر در اسکواش به این نتیجه رسیدند که بازیکنان موفق در مقایسه با بازیکنان ناموفق سطوح انکیختگی بالاتری دارند.تبیین ارتباط بین برانگیختگی و عملکرد در ورزشغالبا بر اساس فرضیه U معکوس یرکس و دادسون و سپس نظریه برانگیختگی بهینه بوده است طبق این فرضیه برانگیختگی متوسط به بالاترین سطح عملکرد می انجامد. بنابراین انگیزش بسیار بالا نمی تواند به بهبود عملکرد منجر شود.از طرفی برخی معتقدند انگیزه های مختلف باعث گرایش به امر ورزش می شوندکه مهمترین آنها عبارت از کسب لذت، احساس ارزشمندی و تمایل به تعلق گروهی است.همچنین در متغیرهای تمرکز(05/0 ) و تصویرسازی ذهنی (01/0 ) بین دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد که این تفاوت نشاندهنده بالا بودن میزان دو متغیر تمرکز و تصویر سازی در افراد ثابت تیم و پایین بودن ان در افراد ذخیره است.بین مهارت تمرکز و تصویرسازی ارتباط نزدیکی وجود داردچون ورزشکاران، زمانی بیشتر از تمرین تصویرسازی ذهنی استفاده خواهند کرد که در حالت آرامش ،آگاهی و توجه کافی باشدیابه عبارت دیگر تمرکز داشته باشند.تصویر سازی ذهنی در طول مسابقه به ورزشکاران کمک می کند تا تمرکزشان راحفظ کنند و اعتمادبنفس بیشتری پیداکنند تا موفقتر عمل کنند.این موضوع بیانگر این است که تصویرسازی عملکرد بازیکنان را افزایش می دهد و در برنامه تمرینی مهارتهای روانی موثر واقع می شود.نتایج بررسی فلیچر (2001) نشان داد ورزشکاران برای بهبود عملکرد خود باید از بازسازی فنون شناختی شامل هدف گزینی و تصویر سازی ذهنی برای کاهش اضطراب پیش از رقابت استفاده کنند.با توجه به اینکه بین ورزشکاران ثابت و ذخیره تیم تفاوت معناداری در سایر مهارتهای روانی وجود نداشت و تقریبا در یک سطح قرار داشتند شایدبتوان گفت احتمالا این مهارتهای روانی در جایگاه دوم اهمیت قرار دارند.اما باید توجه داشت که در موفقیت ورزشکاران هر رشته عوامل روانی و فیزیولوژیکی ویژه ای نقش تعیین کننده ای دارد که احتمالا تمرکز بالا و توانایی تصویر سازی در ورزشهای گروهی نقش بالاتری دارند.با توجه به این موضوع و یافته های پژوهش حاضر می توان گفت داشتن تمرکز و تصویرسازی بالا در موفقیت ورزشکاران نقش مهمتری دارند.ازسوی دیگر این دو مهارت بر یکدیگر اثر متقابل دارند.یافته های پژوهش حاضر بیانگر اهمیت این دو متغیر روانشناختی در موفقیت ورزشکاران است که شایسته است در برنامه ریزی و اماده سازی ورزشکاران در رقابتها مورد توجه مربیان و روانشناسان ورزشی قرار گیرد.

منابع

1-اصلانخانی، م، ش، شهیدی، 1378، بررسی و تاثیر برخی ویژگیهای روانشناختی دانشجویان پسر و دختر ورزشکار و غیر ورزشکار در دانشگاههای منتخب تهران، مجله حرکت (3) 78-58.

2-جعفری، 1386، مقایسه برخی مهارتهای روانی تکواندوکاران زن برتر و غیر برتر مجله المپیک 86-7-61.

3- واعظ موسوی، م. غ. سمندر، 1381، هنجارهای روانی در مردان نخبه شش ورزش، حرکت (9) 72-61.

4-Bell, chang (2002) the exploration of the effect of training on personality tranits the sport jurnal 5 (3) 132.

5- Roberts, (1998) case studies in sport psychology, human tinetics.

 مریم خائف -مسئول کمیته روانشناسی هیأت پزشکی ورزشی استان کرمان