نان، به‌عنوان فرآورده‌ای پایه‌ای و حاصل از گندم، یکی از مهم‌ترین مواد غذایی استراتژیک در ایران و بسیاری از کشورهای جهان به شمار می‌آید. این ماده غذایی در شکل‌ها و انواع مختلف تولید و عرضه می‌شود و بسته به ویژگی‌های فنی، در دو دسته کلی نان حجیم و نان نیمه‌حجیم تقسیم‌بندی می‌گردد؛ به‌گونه‌ای که نان با ضخامت کمتر از دو و نیم سانتی‌متر در گروه نیمه‌حجیم و ضخیم‌تر از آن در گروه نان‌های حجیم قرار می‌گیرد.

از منظر دیگری نیز می‌توان نان را بر اساس میزان سبوس دسته‌بندی کرد. نان‌های رایج در کشور از جمله سنگک، بربری، تافتون و لواش هر یک درصد متفاوتی از سبوس را در ترکیب خود دارند. این تنوع، در کنار مصرف بالای نان در سبد غذایی خانوار ایرانی، نقش آن را در تأمین انرژی روزانه برجسته‌تر می‌کند. در ساختار هرم غذایی، گروه غلات که نان بخش اصلی آن است، بزرگ‌ترین سهم را در تأمین کالری روزانه افراد بر عهده دارد.

مقایسه ارزش اقتصادی نان با سایر منابع کربوهیدرات مانند برنج، ذرت و جو نشان می‌دهد که نان از نظر هزینه برای مصرف‌کننده مقرون‌به‌صرفه‌تر است؛ به همین دلیل میزان مصرف آن در فرهنگ غذایی کشور بالاست.

به‌طور معمول، هر واحد نان حدود ۸۰ کیلوکالری انرژی فراهم می‌کند. مقدار سبوس موجود در نان می‌تواند این مقدار را اندکی کم یا زیاد کند؛ برای مثال نان‌های سفید کالری بیشتری و نان‌های سبوس‌دار مانند نان جو کالری کمتر و فیبر بیشتری دارند. البته در مورد نان جو باید توجه داشت که در بسیاری موارد، این نان با ترکیب حدوداً برابر آرد گندم و آرد جو تهیه می‌شود؛ با وجود این، قیمت آن دو برابر نان گندم است و این موضوع از منظر اقتصادی برای مصرف‌کننده منطقی نیست.

نان علاوه بر نقش مهم در تأمین انرژی، بخشی از مواد مغذی ضروری را نیز در اختیار بدن قرار می‌دهد؛ از جمله ویتامین‌های گروه B1، B2، ویتامین E، پروتئین و همچنین املاحی مانند کلسیم، سدیم، آهن، روی، منیزیم، فسفر، سلنیم و فلور. شیوه تولید نان و فرآیند پخت می‌تواند تا حدی بر میزان این ترکیبات اثرگذار باشد.

کربوهیدرات اصلی نان از نوع کربوهیدرات پیچیده (نشاسته) است؛ این نوع کربوهیدرات با آزادسازی تدریجی انرژی، نقش مهمی در حفظ کارایی بدن طی فعالیت روزانه دارد. وجود فیبر در نان به بهبود عملکرد دستگاه گوارش، تنظیم دفع، ایجاد احساس سیری، کنترل دریافت انرژی، مدیریت وزن، بهبود پروفایل چربی خون و حتی کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند.

مصرف جوانه گندم نیز می‌تواند منبع قابل توجهی از ویتامین E برای بدن فراهم کند.

ورزشکاران نیز همچون سایر افراد جامعه بخش عمده انرژی روزانه خود را از نان دریافت می‌کنند. هرچند منابع دیگری مانند برنج و ذرت نیز قابل جایگزینی هستند، اما از نظر اقتصادی استفاده از چربی‌ها، گوشت و سایر منابع پروتئینی برای تأمین انرژی مقرون‌به‌صرفه نیست.

میزان مصرف نان در میان ورزشکاران بسته به نوع فعالیت ورزشی و برنامه تنظیم‌شده توسط متخصص تغذیه متفاوت است، اما توصیه اصلی این است که در صورت امکان، از نان‌های سبوس‌دار—چه در قالب نیمه‌حجیم و چه حجیم—استفاده شود. با وجود این، دسترسی برخی افراد به نان‌های نیمه‌حجیم سبوس‌دار محدود است؛ در این شرایط انتخاب نان‌های حجیم سبوس‌دار می‌تواند گزینه مناسب‌تری باشد.

باید توجه داشت که مصرف بیش از اندازه نان، حتی با وجود حس سیری زیاد، می‌تواند منجر به دریافت بیش از حد کالری و بروز اضافه‌وزن شود. بنابراین مقدار مصرف نان باید بر اساس نیاز واقعی بدن و توصیه متخصص تغذیه تنظیم گردد.

در مجموع، نان به‌عنوان ماده‌ای مغذی، در دسترس و اقتصادی، جایگاه ویژه‌ای در برنامه غذایی جامعه—ورزشکاران—دارد. نکته مهم، انتخاب هوشمندانه نوع نان و توجه به سبوس‌دار بودن آن است؛ انتخابی که می‌تواند سلامت و عملکرد بهتر بدن را در طول روز تضمین کند.

فرید اردیخانی، مسوول کمیته تغذیه هیئت پزشکی ورزشی استان کرمانشاه