در مقاله پیش رو به دوپینگ و سوءمصرف مواد و داروهای هورمونی می پردازیم. قبل از پرداختن به این موضوع مروری خواهیم داشت بر تعریف متابولیسم و نقش هورمون ها در آن.

متابولیسم یا سوخت و ساز به دو شاخه کاتابولیسم و آنابولیسم یا همان "سوخت" و "ساز" تقسیم می شود. آنابولیسم به فرآیندهایی گفته می‌شود که در راستای ساختن و رشد هستند. در این فرآیندها یک سری مولکول‌های کوچک به هم می‌پیوندند و مولکول‌های بزرگتر و پیچیده‌تری را تولید می‌کنند. کاتابولیسم برعکس آنابولیسم است و در راستای شکستن مولکول‌ها برای تولید انرژی است. تبدیل پروتئین به آمینواسید، گلیکوژن به گلوکز و تری‌گلیسیرید به اسیدهای چرب از  جمله مثال‌های این فرآیند است.

در بدن دسته ای  از هورمون ها در امر آنابولیسم دخیل بوده و دسته ای نیز منجر به کاتابولیسم می شوند. مواد و داروهای موثر در کاتابولیسم با توجه به نوع تاثیرشان در عملکرد ورزشکار عموما کاربرد دوپینگی نداشته و عموما دوپینگ نیستند اگرچه استثنائاتی هم وجود دارد بعنوان مثال آدرنالین، اگرچه هیچ تاثیر آنابولیسمی ندارد با این وجود مصرف سیستماتیک آن در حین مسابقه دوپینگ می باشد.

مواد و داروهای هورمونی مورد استفاده به منظور دوپینگ معمولا از دسته هورمون های آنابولیک می باشند اگرچه به آنها محدود نمی شوند. در این مقاله سعی داریم با سوء مصرف داروهای هورمونی به منظور دوپینگ و دلیل مصرف آنها بپردازیم.

• استروئیدهای آنابولیک آندروژنیک:

استروئیدهای آنابولیک، که معمولاً به عنوان استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک (AAS)  نیز شناخته می‌شوند، نوعی داروهای شیمیایی هستند که برای افزایش رشد عضلات و بهبود عملکرد ورزشکاران بویژه بدنسازان استفاده می‌شوند. تاثیر اصلی استروئیدهای آنابولیک بر روی بدن افزایش ساخت و ترمیم بافت عضلانی است. با تزریق یا مصرف خوراکی استروئیدهای آنابولیک، میزان سنتز پروتئین در سلول‌های عضلانی بالا می‌رود و این افزایش سنتز پروتئین باعث رشد و افزایش حجم عضلات می‌شود. همچنین، استروئیدهای آنابولیک می‌توانند اثر مثبتی بر روی ترشح هورمون رشد و فعالیت سلول‌های استخوانی داشته باشند که به تقویت ساختار استخوان‌ها و افزایش قد کمک می‌کند. از جمله دلایل سوء مصرف استروئیدهای آنابولیک می توان به موارد ذیل اشاره کرد: ۱. افزایش حجم و قدرت عضلات به منظور افزایش توانایی انجام تمرینات و مسابقات سنگین ۲. بهبود ریکاوری پس از تمرینات سنگین: استروئیدهای آنابولیک ممکن است فرایند بازسازی عضلات را تسریع کنند و باعث بهبود زمان ریکاوری پس از تمرینات شدید شوند۳. افزایش سرعت و قدرت انفجاری۴. کاهش چربی بدن: برخی استروئیدهای آنابولیک ممکن است باعث افزایش سرعت متابولیسم بدن شده و کمک به سوزاندن چربی بیشتر در بدن کنند. مهم است بدانید که استفاده از استروئیدهای آنابولیک علاوه بر اینکه دوپینگ می باشد، می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی داشته باشد. عوارض جانبی استروئیدهای آنابولیک شامل اختلالات هورمونی، آسیب کبدی، اختلالات قلبی، تغییرات روانی و رفتاری، رشد نامتعادل عضلات، ریزش مو، آکنه و مشکلات جنسی می‌باشد.

در زیر، چند نمونه رایج از استروئیدهای آنابولیک ذکر شده است:

• تستوسترون (Testosterone): تستوسترون یکی از استروئیدهای آنابولیک-آندروژنیک اصلی است که توسط بدن تولید می‌شود. این دارو معمولاً به صورت تزریقی تولید می شود.
•  ناندرولون (Nandrolone): ناندرولون نیز یک استروئید آنابولیک محبوب است که به صورت تزریقی در دسترس است. این دارو معمولاً برای افزایش حجم عضلات و بهبود عملکرد ورزشی استفاده می‌شود.
• استانوزولول (Stanozolol): استانوزولول یا وینسترول یکی دیگر از استروئیدهای آنابولیک مشهور است. این دارو به صورت تزریقی و خوراکی در دسترس است و معمولاً برای افزایش قدرت و تجمع کمتر آب زیر پوست استفاده می‌شود.
• متاندیون (Methandrostenolone): متاندیون، که به نام دیانابول Dianabol  نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از استروئیدهای آنابولیک است. این دارو به صورت خوراکی در دسترس است و برای افزایش حجم عضلات و قدرت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• بولدنون (Boldenone): بولدنون یک استروئید آنابولیک است که به صورت تزریقی در دسترس است. این دارو معمولاً برای افزایش حجم عضلات و بهبود عملکرد ورزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• آنادرول ( Anadrol ) یا اکسی متولون نمونه دیگر استروئید خوراکی است که بصورت قرص در دسترس است.
• ترنبولون استات: ( Trenbolone Acetate ) یک استروئید آنابولیک است که به صورت تزریقی در دسترس است.

• هورمون های آنابولیک غیر استروئیدی

علاوه بر استروئیدهای آنابولیک، عوامل آنابولیک غیر استروئیدی نیز وجود دارد. این عوامل می‌توانند ساخت و ترمیم بافت، و رشد عضلات را تسهیل کنند. در زیر، چند نمونه از عوامل آنابولیک غیر استروئیدی را مرور می کنیم:

• کلنبوترول:

کلنبوترول (Clenbuterol) یک داروی بتا-آگونیست آدرنرژیک است که در ابتدا برای درمان بیماری‌های تنفسی مانند آسم استفاده می‌شد. با این حال، به دلیل خاصیت آنابولیک آن، مورد توجه ورزشکاران و بدنسازان برای بهبود عملکرد و ساخت عضلات قرار گرفته است. کلنبوترول میتواند به سلول‌های ماهیچه ای متصل شده و سنتز پروتئین در عضلات را تحریک کند.

سوء مصرف کلنبوترول در ورزش به عنوان یک مکمل آنابولیک غیر استروئیدی به دلایل زیر مطرح است: ۱. افزایش عملکرد و استقامت: کلنبوترول می‌تواند بهبود قابل توجهی در قدرت و استقامت ورزشکاران ایجاد کند. این دارو با افزایش فعالیت سیستم عصبی مرکزی و افزایش تأمین اکسیژن به عضلات، عملکرد ورزشی را بهبود می‌بخشد. ۲. افزایش سوخت و ساز عضلانی: کلنبوترول می‌تواند به افزایش سنتز پروتئین و ساخت عضلات کمک کند. همچنین، ممکن است بر ترمیم بافتی نیز تأثیر داشته باشد. ۳. کاهش چربی: یکی از استفاده‌های معروف کلنبوترول در ورزش، کمک به سوخت و ساز بدن و کاهش درصد چربی است. این دارو ممکن است به افزایش سرعت متابولیسم، سوخت چربی و کاهش وزن بدن کمک کند. این دارو تحت نام‌های مختلفی‌ فروخته میشود نظیر دیلاترول، اسپیروپنت و ونتیپولمین، اما اکثر افراد تنها از آن با نام “ کلن “ یا “ بوت “ یاد میکنند. هیچ کدام از فرم‌های کلنبوترول توسط سازمان غذا و دارو تائید نشده است، اما اکثر بدنسازان از فرم قرص آن استفاده میکنند.

 فراموش نشود مصرف کلنبوترول می‌تواند عوارض جانبی جدی مانند اختلالات قلبی، لرزش عضلانی، هیپرترمی و اختلالات خواب را به همراه داشته باشد.

• هورمون های پپتیدی

1. اریتروپویتین

اریتروپویتین (Erythropoietin) یا به اختصار EPO، یک هورمون طبیعی است که در بدن انسان توسط کلیه‌ها تولید می‌شود و نقش اصلی آن افزایش تولید سلول‌های قرمز خون است. اریتروپویتین یکی دیگر از هورمون هایی است که در برخی رشته‌های ورزشی مورد سوء مصرف قرار می گیرد. اصلی‌ترین دلیل استفاده از اریتروپویتین در ورزش، افزایش تولید سلول‌های قرمز خون و بهبود عملکرد اکسیژن رسانی بدن بدنبال آن است. با افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون، حمل اکسیژن به بافت‌های بدن افزایش یافته و در نتیجه استقامت ورزشی بهبود می‌یابد. افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون می‌تواند ظرفیت هوازی ورزشکار را افزایش دهد و به او اجازه بدهد در فعالیت‌های ورزشی طولانی‌تر و سخت‌تر شرکت کند. با این حال، مصرف اریتروپویتین می تواند عوارض جدی و خطرناکی به همراه داشته باشد. افزایش غیرطبیعی سلول‌های قرمز خون می‌تواند منجر به افزایش خطر انسداد عروق خونی، خطر ایجاد خونریزی و اختلالات خلقی شود.

2. فاکتورهای القا کننده هایپوکسی:

فاکتورهای القا کننده هایپوکسی، به عواملی گفته می‌شود که باعث کاهش سطح اکسیژن در بافت‌های بدن می‌شوند. این کاهش اکسیژن می‌تواند مکانیسم‌هایی را در بدن فعال کند که برای تطبیق با شرایط هایپوکسی (کاهش اکسیژن) ضروری هستند. داپرودوستات (Daprodustat) یکی از داروهای القا کننده هایپوکسی است که می تواند مورد سوء مصرف قرار گیرد. این دارو به منظور تنظیم تولید اریتروپویتین (EPO) در کلیه‌ها به کار می‌رود. داپرودوستات بعنوان یک فعال کننده فاکتورهای القا کننده هیپوکسی باعث فعال شدن مسیرهای تطبیقی در بدن می‌شود و تولید اریتروپویتین را افزایش می‌دهد. این افزایش در تولید اریتروپویتین می‌تواند منجر به افزایش تعداد سلول‌های قرمز خون شود.

3. گنادوتروپین‌ها:

گنادوتروپین‌ها (Gonadotropins) عبارتند از هورمون‌هایی که توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح شده و تنظیم فعالیت گنادها در زنان و مردان را بر عهده دارند. این هورمون‌ها شامل هورمون لوتئینیLuteinizing Hormone  یا LH و هورمون تحریک کننده فولیکولی  Follicle-Stimulating Hormone  یا FSH می‌باشند. در ورزش، سوء مصرف گنادوتروپین‌ها در موارد خاص صورت می‌گیرد و بعضا ممکن است به عنوان مکمل در برخی رژیم‌های هورمونی برای بهبود عملکرد، افزایش قدرت و حجم عضلات، بهبود ریکاوری پس از تمرینات سنگین و کاهش آسیبهای عضلانی مصرف شود. اگرچه مصرف این ماده نیز می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی داشته باشد. برخی از عوارض جانبی شامل افزایش خطر بروز عفونت‌ها، تغییرات هورمونی، اختلالات تخمدانی، پوکی استخوان و مشکلات قلبی-عروقی است.

4. بوسرلین

بوسرلین (Buserelin) یک داروی سنتتیک است که به عنوان آنالوگ آگونیستی هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ (GnRH) عمل می‌کند GnRH  هورمون ترشح شده توسط هیپوتالاموس است و نقش کلیدی در تنظیم ترشح هورمون‌های گنادوتروپینی مانندLH  وFSH  دارد. بوسرلین با تقلید از ساختار GnRH، با اتصال به گیرنده‌های GnRH ، ترشح LH و FSH را افزایش می‌دهد. این دارو معمولاً به شکل تزریق زیر پوست (subcutaneous) و با هدف افزایش حجم و قدرت عضلانی و بهبود عملکرد ورزشی مصرف می‌شود و البته دارای عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ، سردرد، خشکی و ورم در محل تزریق می‌باشد.

5. دسلورلین

دسلورلین (Deslorelin) یکی دیگر از داروهای آگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH agonist) است. این دارو به عنوان یک آنالوگ سنتتیک GnRH عمل می‌کند دسلورلین با اتصال به گیرنده‌های GnRH ، ترشح LH و FSH را ابتدا افزایش می‌دهد و البته در دوزهای بالا، ترشح این هورمون‌ها را مهار می‌کند. این پدیده به عنوان "ترشح اولیه آگونیستی و سپس ترشح معکوس" شناخته می‌شود. این دارو به صورت تزریق تحت پوست (subcutaneous) یا تزریق عضلانی (intramuscular) مصرف می‌شود. سوء مصرف دسلورلین در ورزش به منظور افزایش حجم و قدرت عضلات و بهبود عملکرد صورت می پذیرد. این دارو به دلیل تأثیراتش بر تنظیم هورمونی بدن، می‌تواند عوارض جانبی جدی داشته باشد. سردرد، ورم در محل تزریق، تهوع و استفراغ از جمله عوارض جانبی این دارو است.  همچنین دسلورلین ممکن است باعث تغییرات در سطح هورمون‌های جنسی و ایجاد عوارض جانبی مانند کاهش قوای جنسی، سوء هاضمه و تغییرات در وزن بدن شود. به طور کلی، استفاده از هر نوع داروی تنظیم هورمونی برای بهبود عملکرد ورزشی ممکن است عوارض جانبی جدی و ناخواسته را به همراه داشته باشد.

6. نافارلین

نافارلین (Nafarelin) نیز همانند دسلورلین یک داروی آگونیست GnRH است. سوء مصرف نافارلین در ورزش به منظور افزایش حجم عضلات، بهبود قدرت و عملکرد بدنی صورت می پذیرد.

7. هورمون های رشد:

• هورمون رشد ( GH ) یک هورمون درون زاد و ضروری برای رشد انسان است. یکی از وظایف اصلی هورمون رشد افزایش قد به همراه بهبود حجم و میزان عضلات در بدن است. این هورمون همچنین باعث بازسازی سریعتر و ریکاوری بهتر عضلات، کاهش سطح چربی بدن وکاهش وزن به همراه افزایش متابولیسم، بهبود کیفیت و استقامت استخوان ها و بهبود استقامت و قدرت بدنی می شود. در ذیل با چند نمونه از هورمون های رشد صناعی که مورد سوء مصرف در ورزش قرار می گیرند آشنا می شویم:
• سوماتروپین (Somatropin) یک هورمون رشد انسانی (HGH) صناعی است که در بین ورزشکاران به نام سوما شناخته می‌شود. کاربرد اصلی و درمانی سوماتروپین برای درمان کوتاهی ‌قدی در کودکان و برخی اختلالات هورمونی است. بعد از تولید سوماتروپین ورزشکاران به این نتیجه رسیدند که می‌توانند حجم عضلات خود را به کمک این دارو افزایش دهند. از سوی دیگر افزایش متابولیسم بدن برای ورزشکارانی که به دنبال کاهش وزن هستند از اهمیت بالایی برخوردار است. این دو مورد باعث شده ورزشکاران به سوءمصرف سوماتروپین روی آورند.

سوماتروپین معمولا به دو شکل قرص و آمپول عرضه می‌شود.

مصرف سوماتروپین می تواند عوارض جانبی زیادی به همراه داشته باشد. از جمله این عوارض می‌توان به لرزش افتادن دست ها، سر درد های شدید، افزایش ناگهانی اشتها، خواب آلودگی، ضعف و سرگیجه، افزایش ضربان قلب، عرق کردن ناگهانی و بی مورد و حالت تهوع اشاره کرد.

• مدولاتورهای )تعدیل کنندههای ( هورمونی

1. مهارکننده‌های آنزیم آروماتاز

مهارکننده‌های آنزیم آروماتاز (Aromatase Inhibitors) دسته‌ای از داروها هستند که عملکرد آنزیم آروماتاز را مهار می‌کنند. آروماتاز آنزیمی است که موجب تبدیل هورمون آندروژن (آندروستندیون ) به استروژن در بدن می‌شود. مهارکننده‌های آنزیم آروماتاز در برخی موارد پزشکی برای کنترل سطح استروژن در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ورزش نیز، برخی افراد به دنبال راه‌هایی هستند تا سطح استروژن و اثرات آن را در بدن کاهش دهند. باور بر این است که کاهش سطح استروژن می‌تواند بهبود عملکرد ورزشی، افزایش عضلات و کاهش چربی را تسهیل کند. در ورزش، مهارکننده‌های آنزیم آروماتاز اساسا به دو دلیل استفاده می‌شود۱. کنترل استروژن: در برخی ورزش‌ها مانند بدنسازی و وزنه‌برداری، کاهش سطح استروژن می‌تواند مفید باشد. با استفاده از مهارکننده‌های آنزیم آروماتاز، سطح استروژن کاهش یافته و تاثیر مستقیم بر عضلات و ترکیب بدنی می‌گذارد. ۲. مدیریت عوارض جانبی: در برخی ورزش‌هایی مانند بدنسازی و پرورش اندام، استفاده از ترکیبات آنابولیک (مانند استروئیدهای آنابولیک) می‌تواند به عوارض جانبی مرتبط با افزایش سطح استروژن مانند ژنیکوماستی منجر شود. مهارکننده‌های آنزیم آروماتاز می‌توانند در کاهش این عوارض جانبی مفید باشند

لتروزول یکی از مهارکننده های آروماتاز است که. در بدنسازی، از آن به دلایل فوق الذکر استفاده می شود. استفاده از لتروزول می‌تواند عوارضی شامل عدم تعادل هورمونی، درد مفاصل، مشکلات قلبی عروقی و کاهش تراکم استخوان‌ها را در پی داشته باشد. سطوح بیش از حد پایین استروژن می‌تواند منجر به عوارض جانبی دیگری مانند خستگی، کاهش میل جنسی و اختلالات خلقی شود.

2. کلومیفن (Clomiphene) یک داروی مهارکننده استروژن است. این دارو با افزایش سطح هورمون‌های LH و FSH در بدن، تحریک تولید هورمون‌های جنسی مردانه (مانند تستوسترون) را افزایش می‌دهد. برخی ورزشکاران از کلومیفن به منظور بهبود عملکرد ورزشی و افزایش سطح تستوسترون استفاده می‌کنند. این دارو می‌تواند سبب افزایش سطح تستوسترون در بدن شود و منجر به بهبود عملکرد و قدرت عضلات شود. با این حال، سوء مصرف این ماده در ورزش می تواند خطرات و عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد. برخی از عوارض جانبی ا حتمالی شامل اختلالات هورمونی، اختلالات روانی، افزایش خطر بروز عوارض قلبی و عروقی، تغییرات خواب و تغییرات وزن بدن می‌باشد
3. تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده‌های استروژن (Selective Estrogen Receptor Modulators یا SERMs) دسته‌ای از داروها هستند که با تأثیر بر گیرنده‌های استروژن در بدن، تأثیراتی شبیه به استروژن در برخی اعضا و بازتاب‌های مختلف دیگر در بدن ایجاد می‌کنند. این داروها قدرت ترکیبی دارند که به عنوان آگونیست (تحریک کننده) یا آنتاگونیست (مهارکننده) در مکان‌های مختلف بدن عمل می‌کنند.

تاموکسیفن سیترات یا نولوادکس یک (SERMs) می‌باشد که هم دارای خواص آنتی استروژنی و هم خواص استروژنی می‌باشد. به عنوان یک آنتی استروژن، عملکرد نولوادکس به این گونه است که میتواند به گیرنده‌های استروژن متصل شود. این اتصال باعث میشود که هورمون استروژن نتواند در برخی‌ نقاط خاص از بدن کارایی داشته باشد و دقیقا به همین دلیل است که مصرف این دارو برای افراد مبتلا به سرطان سینه بسیار مفید است. بسیاری از فرم‌های سرطان سینه در واقع با تغذیه از استروژن پیشرفت میکنند. با جلوگیری از اتصال استروژن به این گیرنده ها، مصرف کنندگان استروئید هم میتوانند از بزرگ شدن نامتعارف بافت سینه خود جلوگیری کنند. این عارضه جانبی میتواند با مصرف استروئیدهای آنابولیک تبدیل شونده به استروژن نظیر تستوسترون، دیانابول و ناندرولون و بولدنون تا حدودی ایجاد شود.

نولوادکس اگرچه بیشتر به عنوان یک آنتی استروژن در نظر گرفته میشود، اما تاثیر قابل توجهی در تحریک تولید تستوسترون نیز دارد. نولوادکس میتواند باعث بلاک فیدبک های منفی‌ استروژن در هیپوتالاموس و غده هیپوفیز شود. نتیجه این امر افزایش سطح (LH) و (FSH)  است. وجود این دو هورمون نیز برای تولید طبیعی تستوسترون حیاتی است. درخصوص مصرف نولوادکس در ورزش اگرچه این دارو تاثیر آنتی استروژنیک دارد ولی همیشه تنها ترکیب یا اولین گزینه مورد استفاده نمی باشد. اغلب از مهار کننده‌های آروماتاز در مراحل اولیه استفاده میشود زیرا آنها قادرند سطح سرمی استروژن را کاهش دهند. سپس در زمان مناسب، یک (SERM)  نظیر نولوادکس جایگزین مهار کننده‌های آروماتاز می شود. برای مصرف کنندگان استروئیدهای آنابولیک، مهم‌ ترین اثر نولوادکس هنگام مصرف در طول دوره، جلوگیری از بزرگ شدن نامتعارف بافت سینه می‌باشد.

یکی دیگر از دلایل اصلی مصرف تاموکسیفن در بدنسازان عبارتست از کاهش تاثیرات منفی قطع استروئیدهای آنابولیک.  استفاده از استروئیدهای آنابولیک باعث سرکوب تولید طبیعی تستوسترون در بدن خواهد شد. هنگامی که ورزشکار به انتهای دوره مصرف استروئیدهای آنابولیک رسیده و پس از آن از دوره مصرف خارج می شود سطح طبیعی تستوسترون بدن به شدت پایین می آید و اگرچه تولید طبیعی تستوسترون به خودی خود شروع خواهد شد اما برای مدت بسیار زیادی سطح آن پایین خواهد ماند. این یعنی‌ اینکه فرد باید برای یک مدت طولانی در حالت کمبود شدید تستوسترون طی‌ کند که این وضعیت در واقع میتواند عوارض جانبی ناراحت کننده ای را برای وی داشته باشد. در این شرایط فرد تمام علائم مرتبط با کمبود سطح تستوسترون را تجربه خواهد کرد. به علاوه، با کمبود سطح تستوسترون، بیشتر حجم عضلانی ساخته شده در طول دوره استروئید نیز از بین خواهد رفت. به دلیل مشکلات مرتبط با کمبود سطح تستوسترون پس از پایان دوره استروئیدهای آنابولیک، به اکثر ورزشکاران پیشنهاد میشود که از یک دوره پاکسازی شامل نولوادکس استفاده کنند. برنامه‌های پاکسازی قوی اغلب شامل نولوادکس و کلوماید و همچنین هورمون پپتیدی مانند (HCG)  است. در نتیجه این برنامه تولید طبیعی تستوسترون تحریک شده، فرایند ریکاوری تسریع ورزشکار می تواند عضلات خود را حفظ کند.  

عوارض جانبی نولوادکس: عوارض جانبی احتمالی‌ نولوادکس عبارتند از سردرد، احساس گرمای ناگهانی در بدن، ناراحتی‌ معده و خارش، خون ریزی یا ناراحتی‌ در واژن در بانوان.

• هورمون انسولین

هورمون انسولین علاوه بر تنظیم قند خون یک وظیفه مهم دیگر نیز دارد. این هورمون می‌تواند در روند عضله‌سازی هم موثر باشد. انسولین در شرایطی که سطح آمینواسیدهای درون خون یا حداقل سطح آمینواسیدهای ضروری بالا باشد، می‌تواند سنتز پروتئین را افزایش دهد. سنتز پروتئین یکی از فرآیندهای ضروری برای عضله‌سازی است.  وقتی هم سطح انسولین هم سطح هورمون رشد بالا باشد و آمینواسیدها نیز به میزان کافی در اختیار عضلات قرار گیرد، شرایط آنابولیسم برای عضله‌سازی در بهترین حالت خود قرار می‌گیرد.

• فاکتور رشد شبه انسولین یا IGF۱

یکی از هورمون‌های آنابولیک، فاکتور رشد شبه انسولین است. اگرچه این هورمون را نمی‌توان به طور قطعی در گروه هورمون‌های آنابولیک قرار داد چرا که تاثیرات کاتابولیسمی نیز دارد. اما حقیقت موضوع این است که فاکتور رشد شبه انسولین یا IGF۱ یکی از مهم‌ترین هورمون‌ها برای عضله‌سازی است. داشتن تمرینات با وزنه بصورت طبیعی می‌تواند سطح این هورمون را افزایش دهد. IGF-۱، اثرات ساخت و ترمیم بافتی را افزایش داده و رشد عضلات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.(IGF-۱) که همچنین با نام (Somatomedin C) نیز شناخته میشود، از اواسط سال ۲۰۰۰ تا به امروز به سرعت در حال شناخته شدن می‌باشد و صحبت‌های زیادی در مورد آن انجام میشود. اینطور گفته میشود که اولین استفاده رسمی‌ از (IGF-۱) به عنوان یک داروی بهبود دهنده عملکرد در اوایل دهه ۹۰ توسط دوریان یتس صورت گرفت، که در آن زمان این دارو به شدت کمیاب و بسیار گران قیمت بود، اما کمی‌ بعد و به سرعت استفاده از آن توسط دیگر بدنسازان حرفه ای نیز صورت گرفت.(IGF-۱) از لحاظ ساختاری به شدت مشابه هورمون انسولین می‌باشد. (IGF-۱) درون بدن و به شکل طبیعی، عمدتا در کبد سنتز میشود. تحریک و تولید (IGF-۱) در بدن توسط هورمون رشد انجام میشود. اساسا، هورمون رشد یک پروهورمون برای (IGF-۱) محسوب میشود و در واقع بخش اعظمی از تاثیر آنابولیک هورمون رشد در نتیجه افزایش تولید (IGF-۱) می‌باشد. اگرچه (IGF-۱) بسیار شبیه انسولین است (و به همین دلیل نام آن فاکتور رشد شبه انسولین ۱ می‌باشد)، اما وظیفه آن در بدن کمی‌ متفاوت است. همانند انسولین، (IGF-۱)  نیز یک هورمون انتقال دهنده مواد غذایی می‌باشد که میتواند فرایند انتقال مواد غذایی نظیر آمینو اسیدها و گلوکز را به درون سلول‌های ماهیچه ای تسهیل کند. سپس خود سلول‌ها میتوانند از این مواد غذایی استفاده کرده تا بتوانند عضلات جدیدی بسازند.(IGF-۱) همچنین در استخوان ها و بافت‌های همبند نیز آنابولیک می‌باشد. انواع مختلفی‌ از (IGF-۱) برای تزریق خارجی‌ به بدن در طول سالیان تولید شده‌اند، از جمله (IGF-۱ LR۳) و (IGF-۱ DES).  همه اینها از لحاظ نیمه عمر و دوز مصرفی با هم فرق دارند.  

 (IGF-۱ LR۳) این فرم رایج‌ ترین فرم (IGF-۱) در بازار می‌باشد و بدنسازان و ورزشکاران از این فرم استفاده میکنند. نیمه عمر این فرم به شکل قابل توجه گسترش یافته است و تقریبا ۲۰-۳۰ ساعت می‌باشد در حالی‌ که (IGF-۱) دارای نیمه عمر ۱۲-۱۵ ساعت می‌باشد. در مجموع فرم (LR۳) تقریبا سه برابر (IGF-۱) دارای قدرت می‌باشد.

(IGF-۱ DES) این فرم که همچنین با نام DES(۱-۳)IGF-۱ نیز شناخته میشود فرمی از (IGF-۱) است که عمل بسیار سریعی در بدن دارد و معمولا فرمی است که کمتر ترجیح داده میشود. IGF-۱ DESاز لحاظ قدرت و توان حدودا ۱۰ برابر قوی تر از (IGF-۱ ) است و همچنین ۵ برابر قوی تر از (IGF-۱ LR۳). بر خلاف (LR۳)، فرم (DES) دارای نیمه عمر کوتاه تری می‌باشد و در واقع این زمان تقریبا ۲۰-۳۰ دقیقه می‌باشد. به دلیل سرعت عمل بسیار بالا در بدن و همچنین قدرت و توان بیشتر، برخی از ورزشکاران جهت  افزایش موضعی حجم عضلات از ان استفاده می کنند. اگرچه این فرم نیز به محض رسیدن به جریان خون به شکل سیستماتیک عمل خواهد کرد و فعالیت موضعی نخواهد داشت.

هر دو فرم (IGF-۱) هم به صورت درون عضله ای (  IM) و هم زیر پوستی‌ مورد سوء مصرف قرار می گیرد.

عوارض جانبی (IGF-۱): از آنجایی که (IGF-۱) میتواند به شکل قابل توجهی‌ باعث افزایش جذب گلوکز در سلول‌های ماهیچه ای شود، این امر میتواند به سرعت باعث کاهش سطح گلوکز در پلاسما شود. اگرچه سرعت انجام این کار بسیار کندتر از انسولین است، اما همچنان احتمال بروز این عارضه جانبی وجود دارد.

همچنین با توجه به اینکه (IGF-۱)  به نوعی یک فاکتور رشد می‌باشد ، پس میتواند باعث رشد تومور یا سرطان در افرادی شود که قبلا وجود تومور یا سرطان فعال در آنها تشخیص داده شده است یا قبلا دارای سابقه ابتلا به سرطان بوده‌اند. عارضه جانبی دیگری که به (IGF-۱) نسبت داده میشود، آکرومگالی و رشد ارگان‌های داخلی‌ و روده می‌باشد. این مشکل معمولا در دوزهای بیش از حد و دوره‌های طولانی مدت روی میدهد.

دکتر رضا سعیدی نیشابوری/رئیس کمیته آموزش و پژوهش فدراسیون پزشکی ورزشی