بیماری دیابت یک بیماری متابولیکی است که باعث اختلال در سوخت و ساز (متابولیسم) بدن میشود. در این بیماری یا انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد (دیابت نوع 1) و یا انسولین موجود، قادر نیست وظیفه خود را که انتقال قند خون به داخل سلولها می باشد، به درستی انجام دهد (دیابت2) و در نتیجه قند خون بالا می رود. در واقع میزان طبیعی قندخون ناشتا باید بین 70 تا 100 میلی گرم در دسی لیتر و قند خون دوساعته (دوساعت بعد از صرف غذا) باید کمتر از 140میلی گرم در دسی لیتر باشد.
یکی از مهمترین و موثرترین روش‌ها برای کنترل قند خون در بیماران دیابتی ورزش منظم و متناسب با شرایط هر فرد می باشد. زیرا ورزش منظم مقاومت در برابر انسولین را کاهش داده و در نتیجه دسترسی به انسولین بیشتر و باعث بهبود تنظیم قند خون فرد میشود. اما در مورد بیماران دیابتی ورزشکار به ویژه افرادی که به صورت حرفه‌ای ورزش می‌کنند، به علت تغییرات بیشتر و شدیدتر در انقباض‌های عضلانی و هورمون‌های بدن، میزان جذب گلوکز افزایش می‌یابد و در نتیجه باعث کاهش بیشتر قند خون ورزشکاران می شود و متعاقب آن ورزشکار مبتلا به دیابت بیشتر از فرد دیابتی غیر ورزشکار، نیاز به اندازه‌گیری قند خون در شرایط قبل و بعد از ورزش دارد تا از بروز عوارض خطرناک مانند کاهش قند خون، جلوگیری شود. این افزایش جذب سلولی گلوکز، ممکن است تا ساعت‌ها بعد از اتمام ورزش، ادامه یابد. لذا کنترل قند خون تا چندین ساعت پس از اتمام ورزش لازم است تا ورزشکار دچار کاهش قند خون (هایپوگلیسمی) نشود. (این اندازه‌گیری توسط گلوکومتر و به وسیله خود فرد انجام میشود). اندازه‌گیری‌ها باید به صورت مرتب، حداقل یک بار در صبح و چندین بار در طول روز انجام شود.
به طور کلی، اگر سطح قند خون قبل از ورزش کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی لیتر بود، حتما یک واحد کربوهیدرات استفاده شود. اگر قند خون قبل از شروع ورزش بالاتر از 300 میلی‌گرم با یا بدون کتون ادرار باشد، منع انجام ورزش محسوب میشود. در صورتی که قند خون ورزشکار قبل از شروع ورزش، بیش از 250 میلی‌گرم باشد، باید ادرار وی از جهت وجود کتون، آزمایش شود. در صورتی که کتون ادرار وی مثبت باشد، انجام ورزش تا زمان کاهش قند خون و منفی شدن کتون ادرار، به دلیل افزایش احتمال کتواسیدوزیس ممنوع است.
از آنجاییکه غذا و رژیم غذایی فرد تاثیر مستقیم در کنترل قند خون افراد دیابتی دارد، ورزشکاران باید نسبت به نوع مواد غذایی دریافتی، نحوه تهیه و پخت مواد غذایی و همچنین زمان غذا خوردن توجه ویژه‌ای داشته باشند. بهترین رژیم غذایی، برنامه‌ای است که برای هر فرد جداگانه و با توجه به نیازهای وی در نظر گرفته شود. حساسیت تنظیم برنامه غذایی در ورزشکاران مبتلا به دیابت نوع یک بسیار بالاتر می باشد و باید با توجه به نوع ورزش، زمان خوردن غذا یا میان وعده‌ها و همچنین زمان تزریق انسولین را با مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه، تنظیم شود تا محدوده قند خون آنان در طیف بدون خطر باقی بماند.
ورزشکار مبتلا به دیابت می‌تواند انتخاب غذای خود را از هرم غذایی بر اساس ذائقه و فرهنگ رایج و نیز شیوه زندگی قرار دهد. همچنین آموزش نمایه گلیسمی مواد غذایی مختلف به انتخاب سالمتر مواد غذایی توسط ورزشکار کمک می‌کند. نمایه گلیسمی معیاری برای طبقه بندی غذاهای نشاسته‌ای است. مبنای این طبقه بندی، تغییر سطح گلوکز خون پس از مصرف این غذاها است. غذاهایی که پس از آنها سطح گلوکز خون افزایش زیادی می‌یابد، نمایه گلیسمیک بالایی دارند و برعکس، غذاهایی که پس از مصرف آنها سطح گلوکز خون افزایش کمی می‌یابد نمایه گلیسمیک پایینی دارند. استفاده از مواد غذایی با نمایه گلیسمی پایین موجب می شود تا احساس سیری بیشتر به طول انجامد. به صورت کلی، باید سعی شود که 60 – 45 درصد از انرژی دریافتی از طریق مصرف کربوهیدرات‌ها باشد. کربوهیدرات‌ها می‌توانند در قالب نشاسته نان، برنج، ماکارونی و سایر غلات و فیبر در طول روز به تناسب مصرف شوند. همچنین از قندهای ساده نیز میتوان در تعادل با مصرف سایر گروه‌های غذایی و به ویژه در زمان پیک اثر انسولین استفاده شود. میزان پروتئین دریافتی نیز بین 20 – 15 درصد مانند سایر گروه‌های ورزشکاران توصیه میشود. چربی دریافتی باید کمتر از 30 درصد از انرژی روزانه باشد و لازم است که کمتر از 7 درصد آن از طریق چربی‌های اشباع شده، تامین شود. ورزشکاران مبتلا به دیابت باید زمان مشخصی از روز غذاهای اصلی و حتی میان وعده‌ها را مصرف کنند . در تجویز کربوهیدرات به ورزشکار، اصل بر این است که غذاهایی با نمایه گلیسمیک پایین، قبل از مسابقه، نوشیدنی یا ماده قندی گلیسمیک بالا در حین مسابقه و غذاهای با نمایه گلیسمیک متوسط تا بالا در رژیم پس از مسابقه گنجانده شود (مواد مصرف شده می‌تواند به صورت مصرف مایعات ورزشی، ژل‌های ورزشی، آب میوه‌های رقیق شده و شیرینی‌هایی با فیبر بالا باشند. به عنوان مثال، یک لیوان نوشابه ورزشی حاوی 8 – 6 درصد قند/ یک واحد ژل ورزشی/ یک لیوان آب میوه رقیق شده با نسبت 1:1، معادل همان 30 – 15 گرم کربوهیدرات مورد نیاز برای ورزشکاران دیابتی هستند.(میزان کلی کربوهیدرات دریافتی و زمان دریافت ماده غذایی در تنظیم قند ورزشکاران دیابتی، موثرتر از هر روش دیگری است.
در مجموع با کنترل و ارزیابی دقیق قند خون، ورزش منظم و استفاده از مواد غذایی سالم، ورزشکاران دیابتی قادر خواهند بود که زندگی فعالی داشته باشند و در تمرین‌ها و مسابقه‌های ورزشی، شرکت کنند.
جدول طبقه بندی مواد غذایی بر اساس نمایه گلیسمی
| نمایه گلیسمی زیاد |
نان سفید، نان لواش، اکثر شیرینی ها، خربزه، گلوکز، شکر، عسل، آناناس، کشمش ها، هندوانه، سیب زمینی کبابی، پوره سیب زمینی، هویج پخته، غلات حجیم شده، بیسکویت‌های گندمی، شیرینی‌های کره‌ای، خرمای خشک، کیک برنجی، پیتزا، کدو تنبل |
| نمایه گلیسمی متوسط |
انواع برنج ایرانی، هندی و خارجی، موز، تافتون، نان عربی (پیتا)، فرنی، بیسکویت‌های حاوی جو، رشته فرنگی‌ها، ذرت بوده داده، تمام نان‌های دانه کامل گندم، چغندر، خرمای تازه، انجیر، بستنی |
| نمایه گلیسمی کم |
نان‌های تهیه شده با آرد کامل، بلغور، جودوسر، سبوس جو دوسر، نان سنگک با آرد کامل، ماکارونی رژیمی، جو، ذرت، لوبیا، نخود فرنگی، حبوبات و عدس، هویج خام، مرکبات، سبزیجات غیر نشاسته‌ای، پاستای کامل گندم، دانه کامل گندم سبوس‌دار، زردآلو، هلو، گیلاس، آلو، پرتقال، گلابی، اسفناج، فلفل، پیاز، قارچ، سبزیجات برگ سبز، تره فرنگی، لوبیاسبز، کلم بروکلی، گل کلم، گوجه فرنگی، ماست، شیر، مغزها و قارچ |
تهیه و تنظیم : عطیه رزازی کارشناس ارشد تغذیه و مسئول کمیته تغذیه هیات پزشکی و ورزشی استان قزوین
منبع : کتاب تغذیه و رژیم غذایی ورزشکاران مولف: دکتر محمد علی کشاورز
ارسال نظر