دکتر لاله حاکمی، متخصص داخلی و نایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی

1. دهیدراتاسیون

دهیدراتاسیون در ورزشکاران بسیار شایع است. ورزشکاران در بسیاری موارد به علت قرارگرفتن در دسته بندی وزنی خاص، از مصرف مایعات پرهیز می کنند. حتی سایر ورزشکاران نیز، ترجیح می دهند در شرایط دهیدره ورزش را شروع کنند تا از نیاز به ادرار کردن در حین ورزش مصون بمانند. مصرف برخی مکمل ها مثل کافئین یا برخی مواد خوراکی مثل قهوه، چای سبز یا چای غلیظ و همچنین برخی مواد در لیست ممنوعه مثل مدرها (دیورتیک ها) در کنار تعریق شدید ورزشکاران موجب از دست رفتن مقادیر قابل توجهی از مایعات بدن ورزشکار شده وی را در معرض آسیب کلیوی پره رنال (پیش کلیوی) به علت کاهش خونرسانی به کلیه قرار می دهد. مشکلات دیگری که در اثر دهیدراتاسیون ورزشکار را درگیر می کند، کاهش عملکرد، کرامپ های عضلانی و استعداد به آسیب های ورزشی و آسیب های ناشی از حرارت و سرما (گرمازدگی و سرمازدگی) می باشد. از سوی دیگر، وقتی بدن دهیدره باشد، حجم ادرار کم، غلظت آن زیاد و احتمال کریستالیزه شدن و تشکیل سنگ های ادراری اقزایش می یابد.  نکته قابل توجه این است که حس تشنگی قابل اعتماد نیست. احساس تشنگی وقتی بروز می کند که اسولالیته خون بالا رفته باشد. بنابراین، به ورزشکاران توصیه می شود که به طور مرتب در طی روز، قبل، حین و پس از ورزش مایعات بنوشند تا از دهیدراتاسیون و عواقب آن جلوگیری کنند. در مورد افرادی که سدیم زیادی در عرق دفع می کنند، و درمورد ورزش طولانی یا در محیط گرم و مرطوب، استفاده از نوشیدنی ورزشی به جای آب توصیه می شود تا الکترولیت های از دست رفته از طریق تعریق، بازیافت شده و تاثیر نوشیدنی دریافت شده در آبرسانی به بدن ورزشکار افزایش یابد. یک شاخص خوب برای دانستن وضعیت آبرسانی به بدن ورزشکار، رنگ ادرار است که باید کمرنگ باشد. 

2. فشار خون بالا

فشارخون درمان نشده موجب افزایش فشار داخل گلومرولی، پروتئینوری، و آسیب کلیوی می شود. شیوع ابتلا به فشار خون بالا، با افزایش سن، سابقه خانوادگی، مصرف نمک، وزن بالا و ورزش های قدرتی مرتبط است. ورزشکاران باید داروهای خود را تحت نظر پزشک به شکل منظم استفاده کنند، مصرف نمک را کاهش و مصرف فیبر و سبزیجات را افزایش دهند. از لبنیات کم چرب به اندازه کافی مصرف کنند و به شکل منظم ورزش هوازی را در برنامه خود بگنجانند.

3. مصرف بی رویه مکمل ها

مصرف بیش از حد مکمل های پروتئینی موجب افزایش فشار داخل گلومرولی، پروتئینوری، و نارسایی کلیه می گردد.

مصرف مکمل های کافئینی موجب افزایش حجم ادرار و دهیدراتاسیون می شوند.

مصرف بی مورد یا بیش از اندازه مکمل های کلسیمی و ویتامین سی، ریسک تشکیل سنگ خای ادراری را افزایش می دهد.

4. داروهای مسکن

ورزشکاران به علت آسیب های ورزشی و دردهای پس از ورزش، مصرف کنندگان حرفه ای مسکن ها هستند. از استامینوفن تا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (خوراکی- شیاف- عضلانی- وریدی) به شکل شایعی توسط ورزشکاران استفاده می شوند. لازم به ذکر است که کمترین صدمه به کلیه را استامینوفن و پس از آن سلکوکسیب (سلبرکس) از خود نشان می دهند. سایر داروهای این دسته در صورت استفاده مکرر بر روی عملکرد کلیه اثر نامطلوب دارند.

5. داروهای ممنوعه

برخی داروها که در لیست داروهای ممنوعه هم قرار دارند، ممکن است موجب آسیب به کلیه ها گردند. از این داروها می توان به مدرها (دیورتیک ها) و اریتروپویئتین اشاره کرد.

6. عفونت های ادراری

عفونت های ادراری بالاخص در بانوان شیوع بالایی دارد. علائم آن شامل تکرر ادرار، سوزش ادرار، بوی بد ادرار می باشد. عامل آن معمولاً میکروبی است. در بعضی موارد، بدنبال عفونت های ادراری و پس از درمان، ممکن است علائم ادراری و درد لگنی ادامه پیدا کند. در مورد سیستیت بینابینی و زخم هانر، یکی از محتمل ترین عامل ها، عفونت ادراری قبلی است. در صورتی که عفونت ادراری درمان نشود، ممکن است سیستم ادراری فوقانی شامل کلیه ها درگیر عفونت شده و فرد دچار پیلونفریت شود که با تب، درد پهلوها (flanks)، افزایش تعداد گلبول های سفید، شیفت به چپ و شاخص های عفونی التهابی شامل ESR و CRP خود را نشان می دهد. ورزشکاران پارا بالاخص ورزشکارانی که دچار ضایعه نخاعی و وابسته به ویلچر هستند، در معرض عفونت ادراری مزمن و مکرر هستند. در صورتی که عفونت محدود به مجاری تحتاتی و بدون علامت باشد، در اغلب موارد در افراد وابسته به ویلچر نیاز به درمان ندارد. این درحالی است که عفونت های سیستم ادراری فوقانی حتماً نیاز به درمان و سپسیس (اصطلاحاً عفونت خونی) نیاز به درمان داخل بیمارستان دارد.

7. آسیب های تروماتیک

آسیب سیستم ادراری تناسلی در آقایان شایعتر از بانوان است. تورشن و کانتوژن بیضه ها و آسیب به پنیس و پیشابراه مواردی است که به طور رایج در ورزش های برخوردی مشاهده می شود. تروماهای غیرنافذ به مثانه پر از ادرار ریسک پارگی مثانه را افزایش می دهد. آسیب های تروماتیک به کلیه ها شایع نیستند اما در صورت بروز، در اغلب موارد موجب خون در ادرار و درد پهلوها می شوند.

8. هماتوری ورزشی

دیده شدن خون در ادرار ورزشکاران ممکن است ماکروسکوپی یا میکروسکوپی باشد. این وضعیت، با شروع ورزش با مثانه خالی، ورزش های پرشی و جهشی، و دهیدراتاسیون مرتبط است. پس از رد عفونت ادراری، سنگ کلیه و گلومرولونفریت ها، می توان سیاست مونیتورینگ را در مورد آن اعمال کرد. هماتوری ورزشی باید 72 ساعت پس از قطع ورزش برطرف شود. یک واقعه بی خطر است و  سالی یکبار بررسی کامل از نظر رد دوباره علل بروز هماتوری برای آن کفایت می کند. مصرف ویتامین E احتمال بروز خونریزی را افزایش می دهد.

9. پروتئینوری ورزشی

دفع پروتئین از ادرار ورزشکاران نسبتاً شایع است. دیده شدن کف روی ادرار ممکن است علامت پروتئینوری باشد. پس از اندازه گیری عملکرد کلیه و رد فشار خون، دیابت، کم کردن مکمل های پروتئینی، و بیماری های اتوایمون درگیر کننده کلیه می توان تشخیص پروتئینوری ورزشی را برای ورزشکار در نظر گرفت. دفع پروتئین در ادرار 24 ساعته در پروتئینوری ورزشی همواره کمتر از 300 میلیگرم است. پروتئینوری ورزشی باید 72 ساعت پس از قطع ورزش برطرف شود. یک واقعه بی خطر است و  سالی یکبار بررسی کامل از نظر رد دوباره علل بروز پروتئینوری برای آن کفایت می کند.