انتشار یافته در فصلنامه طب در ورزش

انسولین یک هورمون تنظیم کننده قند است. این دارو در لیست ممنوعه آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ قرار دارد. این دارو دارای اثرات آنابولیک و بالانس مثبت نیتروژن است  و به همین علت توسط برخی ورزشکاران پرورش اندام مورد استفاده قرار می گیرد. این در حالی است که این افراد نیاز به انسولین ندارند و مصرف این دارو می تواند موجب عوارض بسیار خطیر و کشنده شود. افت ناگهانی قند خون ابتدا موجب بالارفتن فعالیت سمپاتیک و افزایش ضربان قلب می شود. در این مرحله میزان بروز وقایع قلبی عروقی و سکته های قلبی افزایش می یابد. در مرحله بعد، با نرسیدن سوخت گلوکز به نورون های مغزی، کاهش سطح هوشیاری و کما اتفاق می افتد که خود، یکی از عوامل مرگ و میر این دارو محسوب می شود. بنابراین، قویا از ورزشکاران عزیز تقاضا می شود از مصرف این دارو به بهانه افزایش حجم عضلات پرهیز کنند.

از سوی دیگر، همان طور که می دانیم،  فقدان انسولین با حیات منافات دارد. در شرایط نبود انسولین، فرد دچار اسیدوز و کتوز و دهیدراتاسیون شدید و افزایش قند خون می شود. بنابراین، در دیابتی های نوع اول، که پانکراس قادر به ترشح انسولین نیست، راهی غیر از تجویز انسولین به صورت دارویی برای حفاظت از آنان وجود ندارد. بدین منظور، ورزشکاران دیابتی می توانند با درخواست فرم معافیت درمانی (TUE) این دارو را مصرف کنند. بدیهی است تنظیم قند خون در محدوده ایده آل برای ورزشکاران بسیار مهم است. ورزشکار جوان باید سالها با دیابت خود زندگی کند و بنابراین لازم است  آنان را از آسیب های دیابت شامل عوارض میکروواسکولر(رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی) و ماکروواسکولر (عروق قلب، مغز، اندام ها، کلیه ها) محافظت کرد. از سوی دیگر، باید مراقبت کافی به عمل آورد تا ورزشکار، دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) نشود. زیرا این عارضه، خطرناک ترین و کشنده ترین عارضه مصرف انسولین است. افت قند خون به علت مصرف شدن قند در حین ورزش و همچنین افزایش حساسیت گیرنده های انسولینی در سطح سلول پس از ورزش اتفاق می افتد. بنابراین، اگر قند خون قبل از ورزش کمتر از 100 باشد، باید با مصرف قند ساده و کربوهیدارت پیچیده (هردو) قند خون را قبل از ورزش به بالاتر از 100 رساند و در طول و پس از ورزش هم از افت قند خون جلوگیری کرد. همانطور که در بالا اشاره شد، بدن در ابتدا و در پاسخ به افت شدید قند خون و  به منظور افزایش قند خون سیستم سمپاتیک را فعال می کند. این سیستم، موجب بالا رفتن برخی هورمون ها می شود و ضربان قلب افزایش می یابد. فرد احساس تعریق، ناخوشی، حالت تهوع دارد.  بدیهی است که اولین اقدام لازمه، مصرف مواد با قندهای ساده است تا قند خون افزایش یابد. اگر سطح قند خون بالا نرود، فرد به سرعت وارد مرحله افت سطح هوشیاری و کما خواهد شد. در افرادی که مرتباً دچار افت قند خون می شوند، یا از داروهای مهار کننده سمپاتیک استفاده می کنند، علائم ماسکه می شود فرد، بدون علائم اولیه تحریک سمپاتیک، دچار کاهش سطح هوشیاری می گردد. به این پدیده hypoglycemia unawareness  می گویند. با توجه به موارد گفته شده، لازم است که در دیابتی هایی که تحت درمان انسولین هستند، مراقب باشیم افت قند خون اتفاق نیفتد. از عوارض دیگر و حاد دیابت در ورزشکاران، افزایش قند خون به مقدار خطرناک است. این اتفاق به علت بالا رفتن هورمون هایی مثل گلوکاگون و کورتیزول و سمپاتومیمتیک ها در ورزش اتفاق می افتد. بنابراین، اگر قند خون قبل از ورزش در دیابتی نوع اول بالاتر از 200 باشد یا کتونمی یا کتونوری وجود داشته باشد، آن جلسه ورزشی باید کنسل شود و با همکاری پزشک معالج، قند خون در محدوده قابل قبول و ایمن (100 تا 200( تنظیم شود. 

ورزشکاران ملی و بین المللی بسیاری در جهان و همچنین در کشور عزیزمان ایران، با وجود ابتلا به دیابت با رعایت نکات درمانی در میادین بین المللی درخشیده اند. بنابراین، ابتلا به دیابت، مانعی برای فعالیت ورزشکار نیست. 

 به ورزشکاران توصیه می شود تحت نظر پزشک و متخصص تغذیه، یک برنامه درمانی ایمن و کارآمد را رعایت کنند. قند خون خود را قبل، در حین، و پس از ورزش کنترل کنند تا از محدوده ایمن و سالم قند خون مطمئن شویم. ورزشکاران باید انسولین مورد احتیاج خود را به مقدار کافی با خود بیاورند و در کیفی که داخل هواپیما می آورند نیز علاوه بر نسخه پزشک، همراه خود داشته باشند و شیوه نگهداری آن را به درستی رعایت کنند. گردن بند شاخص دیابتی داشته باشند و حتماً فرم معافیت درمانی خود را همراه داشته در فرم کنترل دوپینگ به مصرف انسولین و داشتن فرم معافیت اشاره کنند. قند ساده  در دسترس باشد و با اولین علائم افت قند خون، مصرف کنند. همچنین از قندهای پیچیده به منظور پیشگیری از هیپوگلیسمی پس از ورزش استفاده کنند.

دکتر لاله حاکمی/نایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی /متخصص بیماری های داخلی