هماتوری یا دفع خون در ادرار می تواند با چشم دیده شود و ورزشکار ذکر کند که خون واضح در ادرار مشهود است یا ادرار وی بسیار پررنگ و متمایل به قرمز شده است. از سوی دیگر، ممکن است دفع خون در ادرار با چشم غیر مسلح دیده نشده و درنتیجه آزمایشگاهی مشخص گردد.

دفع خون در ادرار ممکن است همراه با علائمی مثل سوزش  یا تکرر ادرار، درد پهلوها، تب و لرز بوده یا ممکن است بدون علامت باشد.

علل هماتوری بسیار متغیر هستند و هر کدام رویکرد تشخیصی- درمانی مجزایی دارند. از این علل می توان به عفونت های سیستم ادراری، گلومرولونفریت ها، تومورها، ... اشاره کرد.

در اینجا به مساله شایع سنگ های ادراری در ورزشکاران می پردازیم:

ورزشکاران به علت دوره های مکرر دهیدراتاسیون در معرض دفع ادرار غلیظ قرار می گیرند. دهیدراتاسیون مکرر در ورزشهایی که دارای وزن کشی هستند، در ورزشهای استقامتی، و در ورزش در هوای گرم و مرطوب دیده می شود. اما ورزش در هوای سرد و حتی ورزش در آب نیز ممکن است ورزشکار را در معرض کم آبی بدن قرار دهد.

علت دهیدراتاسیون هر چه باشد، با افزایش غلظت ادرار، به کریستالهای ادراری اجازه تجمع بیشتر و تولید هسته مرکزی سنگ را می دهد. تجمع بیشتر کریستال ها بر روی این نیدوس موجب تشکیل سنگ ادراری می شود.

مصرف بی رویه مکمل های مینرالی مثل کلسیم وکمبود یا مسمومیت با ویتامین دی موجب افزایش دفع کلسیم ادراری و سنگ کلیه می شود. عادت های غذایی اشتباه ورزشکاران مثل مصرف بیش از اندازه قهوه یا چایی پررنگ موجب افزایش دفع اگزالات و سنگ کلیه می شود. مصرف پروتئین فراوان از مواد غذایی یا مکمل ها موجب تولید و دفع اسید اوریک و استعداد به بروز سنگ کلیه می شود. گرچه در اغلب موارد نیدوس محتوای کلسیمی دارد، سنگ های کلسیمی عمدتاً در ادرار قلیایی و سنگ های اسید اوریکی عمدتاً در ادرار اسیدی امکان رشد بیشتری  دارند. برخی سوابق وراثتی و خانوادگی نیر در بروز سنگ های ادراری نقش پررنگی دارند.

بنابراین مشاهده می کنید که علل بروز سنگ کلیه در ورزشکاران متعدد است.

سنگ های ادراری بسته به اندازه و محل تشکیل و قرارگیری، ممکن است عوارض گوناگونی را برای فرد ایجاد کند. سنگ ریزه ها معمولاً غیر از بروز درد و دفع خون در ادرار عارضه جدی دیگری ندارند. در مورد سنگ های کالیس (لگنچه) تحتانی هم معمولاً جابه جایی سنگ و عوارض وخیم بعدی اتفاق نمی افتد. اما سنگ هایی که در کالیس فوقانی یا میانی تشکیل می شوند، به راحتی داخل حالب می گردند. دو نقطه پراهمیت در حالب وجود دارد که با توجه به تنگی نسبی این دو نقطه، احتمال گیر کردن سنگ ادراری در آن بیشتر است. UPJ یعنی محلی که کالیس یا لگنچه به حالب متصل می شود و UVJ یعنی محلی که حالب وارد مثانه می گردد. گیر کردن سنگ علاوه بر بروز علائم می تواند موجب برگشت ادراری به کلیه ها و نارسایی کلیوی گردد. سنگ های مثانه عمدتاً بدون علامت هستند و یا ممکن است با هماتوری خود را نشان دهند. اگر سنگ از مثانه وارد یورترا یا پیشابراه شود نیز خود را با درد شدید، دفع خون در ادرار، و رویت خود سنگ توسط ورزشکار نشان می دهد.

در بسیاری از موارد، آنالیز سنگ دفع شده یا انجام آزمایش ادرار 24 ساعته به ما کمک می کند از آنچه که در ادرار زیاد دفع می شود و ورزشکار را مستعد با تشکیل سنگ می کند، مطلع و توصیه های لازم را برای آن ارائه دهیم.

سنگ کلیه ممکن است بدون علامت باشد و یا ممکن است با درد شدید پهلوها با انتشار به کشاله ران یا بیضه ها بروز کند. اگر این درد شدید در زمان بروز مسابقات گریبانگیر ورزشکار شود، وی را از رسیدن به نتیجه مطلوب در ورزش باز می دارد برای همین مهم است که تا حد امکان از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کرد.

راهکارهای پیشگیری از تشکیل و دفع سنگ ادراری:

برخی عوامل ایجاد کننده مثل استعداد ژنتیکی را نمی توانیم تغییر دهیم. اما می توانیم با اقداماتی بسیار ساده احتمال دفع سنگ را کاهش دهیم. اولین و مهم ترین توصیه، دریافت کافی مایعات در طول روز است. ادرار ورزشکاران باید رقیق باشد و رنگ آن شفاف باشد. به خصوص در ورزشهایی که در هوای گرم و مرطوب انجام می شود یا در ورزشکاران استقامتی و افرادی که زیاد تعریق می کنند، توجه بیشتری مورد نیاز است. محتوای تغذیه ای و مکمل های مصرفی باید توسط پزشک بازبینی شود. برخی از دیورتیک ها دفع کلسیم ادرار را در شرایط هیپرکلسیوری کاهش می دهند که البته این نوع دارو را در ورزشکاران حرفه ای بدلیل مغابرت با قوانین دوپینگ نمی توان تجویز کرد.

معمولاً سنگ های ادراری نیاز به اقدام جراحی و تهاجمی ندارند. اما در مورد سنگ های بزرگ به ویژه اگر در مسیر خروجی ادرار تنگی ایجاد کرده باشند، ممکن است از روش های سنگ شکنی از بیرون بدن یا از ورای مجرای ادراری، یا جراحی کمک گرفت.

دکتر لاله حاکمی /متخصص بیماری های داخلیمایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی