انتشار یافته در فصلنامه طب در ورزش

در تاریخ ورزشی، از ابتدای برگزاری رقابت های ورزشی، ورزشکاران به دنبال روش هایی برای افزایش عملکرد بوده اند.  بنابراین، سازمان های مبارزه با دوپینگ، علاوه بر آموزش، روش های نمونه گیری و آنالیز آن ها را استاندارد ساخته اند. مدر ها یا همان دیورتیک ها موجب افزایش حجم ادرار و در نتیجه رقیق  شدن ادرار می گردند. بدین ترتیب، غلظت داروهای دیگر کاهش یافته و ممکن است در آنالیز مشخص نشوند. به همین دلیل است که این دسته از داروها  به شکل روتین در آزمایشگاه های دوپینگ مورد بررسی قرار میگیرند و هم خارج از مسابقه و هم داخل مسابقات و در همه رشته های ورزشی ممنوع هستند.

دیورتیک ها در گروه S5 (دیورتیک ها و مواد پوشاننده) قرار دارند.

مثال هایی از مدرها (دیورتیک ها) شامل موارد زیر هستند:

استازولامید، آمیلوراید، بومتانید، فوروزماید، اینداپامید، متولازون، اسپیرونولاکتون، هیدروکلروتیازید، تریامترن. در موارد تست مثبت دوپینگ، فوروزماید و هیدروکلروتیازید شایع ترین داروهای مصرف شده از این دسته دارویی بوده اند. لازم به ذکر است که دیورتیک ها ممکن است در برخی داروهای ترکیبی (مثلاً داروهای فشارخون) موجود باشند. بنابراین، قبل از مصرف حتماً با پزشک تیم خود یا کارشناسان ستاد ملی مبارزه با دوپینگ مشورت کنید و از بی خطر بودن داروی خود مطمئن شوید. واپتان ها نیز با مقابله با گیرنده V2 روی لوله های جمع کننده موجب دفع آب آزاد و رقیق تر شدن ادرار شده و به عنوان داروی پوشاننده ممنوع هستند.

برخی مواد مثل آلبومین یا دکستران، یا هیدروکسی اتیل استارچ، یا مانیتول موجب افزایش حجم پلاسما و کاهش غلظت داروها در خون می شوند. دسموپرسین  مقلد هورمون  ADHاست و موجب افزایش بازجذب آب از لوله های جمع کننده کلیه می شود. این دسته از داروها به عنوان داروهای پوشاننده هم در داخل و هم در خارج مسابقه و در همه رشته های ورزشی ممنوع است. همچنین پروبنسید موجب کاهش ترشح داروی مصرفی شده و به عنوان  داروی پوشاننده در همه زمان ها و در همه رشته های ورزشی ممنوع است.

مهار کننده های کربنیک آنهیدراز چشمی مثل دورزولاماید یا برینزولاماید یا تجویز فلیپرسین در بی حسی دندانی ممنوع نیستند. اما نکته مهم این است که در هنگام نمونه گیری و در فرم کنترل دوپینگ همه داروهای مصرفی خود را اطلاع دهید تا در آزمایشگاه و تفسیر نتایج، بی گناه دچار نتیجه مثبت و محرومیت نشوید.

همانگونه که می دانید، تامین آب و الکترولیت های مورد نیاز برای سلامت و انجام فعالیت ورزشی ورزشکاران از ضروریات است.

آب، جزئی اصلی از حجم سیتوپلاسم، مایع سینویال و خون را تشکیل می دهد و در انتقال اکسیژن و مواد غذایی به سلول ها و برداشت مواد زائد، و در تبادل حرارتی در بدن در هنگام فعالیت ورزشی نقشی اساسی دارد.

علل مصرف مدر ها در ورزشکاران:

1. کاهش وزن به خصوص در ورزش هایی که دسته بندی وزن دارند، همچنین در بیماران دچار پرخوری عصبی
2. رقیق کردن ادرار (به عنوان یک ماده پوشاننده برای افزایش حجم ادرار و کم کردن غلظت داروی دوپینگ استفاده شده)
3. به عنوان دارو (برای کنترل فشار خون یا ادم محیطی)

دیورتیک ها ممکن است روی قسمت های مختلف کلیه (توبول پروگزیمال،  توبول دیستال، لوپ هنله، یا مجرای جمع کننده) اثر کنند. بنابراین، عوارض آن ها قدری با یکدیگر متفاوت است.

از عوارض مصرف دیورتیک ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دهیدراتاسیون:

دیورتیک ها موجب دفع آب از طریق ادرار می شوند و در کنار ورزش و تعریق، به دهیدراتاسیون کمک می کنند.

• کاهش حجم پلاسمای خون:

با دفع آب و افزایش حجم ادرار، حجم پلاسما و به تبع آن حجم خون کاهش پیدا می کند. افزایش حجم پلاسما، یک تغییر تطابقی در ورزشکاران و به منظور حفظ خونرسانی موثر به عضلات در حال فعالیت برای ادامه حرکت  و به پوست برای تعریق و تبادل حرارتی مناسب است. با مصرف دیورتیک، این تطابق را دچار اشکال می کنیم.

• کرامپ عضلانی:

یکی از علل اصلی کرامپ های عضلانی در ورزشکاران، دهیدراتاسیون و کاهش حجم آب بدن است. از دیگر علل آن می توان به اختلالات الکترولیتی بالاخص کلسیم، منیزیم، پتاسیم و سدیم اشاره کرد. مصرف دیورتیک ها، علاوه بر ایجاد دهیدراتاسیون، موجب اختلالات الکترولیتی و بروز کرامپ عضلانی می شود.  

• هیپوتانسیون ارتوستاتیک (افت فشار خون وضعیتی):

با کاهش حجم پلاسما و حجم خون در گردش، کاهش فشار خون، به خصوص بعد از بلند شدن و تغییر وضعیت ناگهانی ایجاد می شود. این تغییر فشار خون موجب سرگیجه و بالارفتن ضربان قلب می شود. علاوه بر حس ناخوشایند و کاهش عملکرد ورزشی، در محیط های پرخطر، ورزشکار را در معرض عدم تعادل، و حوادث ناشی از آن قرار می دهد.

• کاهش عملکرد ورزشی:

با توجه به موارد گفته شده در بالا، کاهش عملکرد ورزشی، یکی از شایع ترین عوارض مصرف این دسته دارویی است.

• اختلالات الکترولیتی (سدیم، پتاسیم، کلر، کلسیم، منیزیم، فسفات):

برخی از دیورتیک ها مثل فوروزماید و هیدروکلروتیازید potassium depleting  هستند و موجب هیپوکالمی می شوند. برخی دیورتیک ها مثل اسپیرونولاکتون potassium sparing  هستند و موجب هیپرکالمی می شوند.

• اختلالات اسید و باز(هیدروژن، بیکربنات):

بسیاری از دیورتیک ها موجب آلکالوز متابولیک می شوند.

• خستگی:

کم آبی، اختلالات الکترولیتی و اختلالات اسید باز موجب بروز حستگی زودرس می شود.

• آریتمی (اختلالات ریتم قلبی):

اختلالات الکترولیتی ممکن است بر روی هدایت الکتریکی قلب تاثیر گذاشته و اختلالات ریتم قلبی به وجود آید که بسیار خطرناک است.

• مرگ و میر

دکتر لاله حاکمی / نایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی/ متخصص بیماری های داخلی